Zemsta — streszczenie i bohaterowie (Aleksander Fredro)

Zemsta to komedia napisana przez Aleksandra Fredrę, wybitnego polskiego dramaturga z XIX wieku. Po raz pierwszy została opublikowana w 1834 roku.

To jedno z najbardziej znanych dzieł Fredry i uważane jest za klasykę literatury polskiej. Akcja skupia się na komediowych przygodach dwóch szlachciców, Czesnika Raptusiewicza i Rejenta Milczka, oraz ich próbach zemsty na sobie nawzajem.

Sztuka znana jest z błyskotliwych dialogów, humorystycznych sytuacji oraz satyrycznego przedstawienia polskiej szlachty.

Choć Zemsta to lektura z gimnazjum, warto ją ponownie przeczytać albo chociaż zapoznać się z jej streszczeniem, gdyż nie jest bardzo rozbudowana, a znajduje się w niej bardzo dużo przydatnych wątków i kontekstów na egzamin ósmoklasisty lub maturę.

Aleksander Fredro — krótka biografia autora Zemsty

Autor komedii Zemsta żył w latach 1793-1876, pochodził ze szlacheckiej rodziny z okolic Przemyśla, chociaż większość swojego życia przesiedział we Lwowie.

Swoją edukację przechodził w domu, jeszcze zanim modne stało się nauczanie zdalne.

W wieku około 30 lat zaczął zyskiwać sławę pisarską, przez dzieła takie jak:

• Pan Jowialski
• Śluby panieńskie
• Zemsta
• Paweł i Gaweł

Twórczość Fredry (ojca komedii polskiej) charakteryzowała się oryginalnymi postaciami oraz ponadprzeciętnym humorem, chociaż jego krytycy twierdzili, że autor zbytnio koncentrował się na wątku rozrywkowym, zamiast poruszać poważne sprawy narodowe.

Zemsta — geneza

„Zemsta” była zainspirowana prawdziwym sporem pomiędzy dwoma szlacheckimi rodami: Firlejów i Skotnickich.

Skłócone rodziny zamieszkiwały wspólnie zamek w Odrzykoniu. Długoletni spór zakończył ślub Zofii Skotnickiej (kasztelanki) i Mikołaja Firleja. 

Fredro poznał dzieje sporu z rękopisu znalezionego na zamku. Budowla znalazła się w posiadaniu komediopisarza za sprawą żony – Zofii Jabłonowskiej (w posagu).

Akcja utworu toczy się prawdopodobnie na przełomie XVIII i XIX wieku (czas nie jest dokładnie określony), w zamku podzielonym granicznym murem.

Zemsta — bohaterowie

Cześnik Raptusiewicz (Zemsta bohaterowie)

Cześnik Maciej Raptusiewicz to szlachcic, do którego należy połowa zamku. Cieszy się poważaniem wśród szlachty, bronił także Rzeczypospolitej podczas konfederacji barskiej.

Bohater jest w dość podeszłym wieku, ubiera się w tradycyjne staropolskie stroje (kontusz). Nieustannie powtarza utarte powiedzenie takie jak: „mocium panie”.

Opiekuje się swoją bratanicą Klarą – młodą i inteligentną dziewczyną.

Nazwisko Raptusiewicz pochodzi od jego impulsywności i nerwowości. Podejmuje decyzje pod wpływem emocji, ale to prowadzi ostatecznie do zabawnych sytuacji.

Planuje poślubić Podstolinę, ale nie ma psychy, żeby samodzielnie poprosić ją o rękę, dlatego prosi o pomoc Papkina.

Jednak cały plan spala na panewce, a ostatecznie okazuje się, że Cześnik wcale nie kocha starej wdowy (kierują nim względy materialne).

Rejent Milczek (Zemsta bohaterowie)

Właściciel drugiej połowy zamku, jego żona zmarła, a Wacław to jego syn.

Milczek dobrze zna prawo, ponieważ trudnił się jako urzędnik zajmujący się księgami sądowymi. Znajomość kruczków prawnych wykorzystuje w sporze z Cześnikiem.

Planuje przygotować wniosek sądowy i tak go zmanipulować, żeby wygrać potyczkę z sąsiadem.

Rejent wszystko przygotowuje sumiennie, rzetelnie, spokojnie i z wielkim opanowaniem (stąd nazwa Milczek — przeciwieństwo Cześnika Raptusiewicza).

Niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba — to właśnie słowa Rejenta. Jednak kryje się za nimi zupełnie inny przekaz. To nie wola nieba decyduje o wydarzeniach, ale jego chytry plan wniosku sądowego, bazujący na przekupstwie murarzy i kłamstwie. Dla zemsty jest w stanie poświęcić nawet przyszłość Wacława (swojego syna).

Józef Papkin (Zemsta bohaterowie)

Postać komiczna, należy do ubogiej szlachty. Wszystko, co miał, przegrał w karty — teraz utrzymuje go Cześnik Raptusiewicz, którego jest posłańcem.

Sam wygląd Papkina rozśmiesza — chodzi we francuskich ubraniach, a przy boku nosi swoją szpadę — ukochaną Artemizę.

Zawsze czuje się poszkodowany, jest tchórzem i często wyolbrzymia sytuacje, a jego wysokie mniemanie o sobie powoduje wymyślanie nieprawdziwych historii.

Z każdej sytuacji chce wyciągnąć jak najwięcej dla siebie, a przy okazji łatwo go przekupić. 

Klara (Zemsta bohaterowie)

Klara jest bratanicą Cześnika Raptusiewicza. Dziewczyna budzi pozytywne emocje, zna swoją wartość.

Bardzo pokochała Wacława (czyli drugą stronę sporu — młodzieniec to syn Rejenta). Para chce razem uciec i wciąć ślub.

Bohaterka jest zaradna i sprytna, a zarazem niezwykle inteligentna (oświadczyny i zabawa z Papkinem). Nie można też odmówić jej dobrego serce (odszkodowanie dla Podstoliny).

Wacław (Zemsta bohaterowie)

Wacław to syn Rejenta Milczka. Miał romans ze starą wdową Podstoliną, ale rzeczywiście zakochany w Klarze. Dla niej zmienia swoje podejście do życia.

Ma świadomość konfliktu Cześnika i Rejenta, ale i tak pragnie poślubić Klarę — chce odciąć się od sporu szlacheckich rodów.

Podstolina (Zemsta bohaterowie)

Czyli Hanna Czepiersińska, jest wdową po 3 mężach. Zależy jej na swoim dobru materialnym i korzyściach finansowych, w tym celu szuka kolejnego wybranka serca.

Mimo dość podeszłego wieku można powiedzieć, że Podstolina jest atrakcyjną mamuśką i budzi zainteresowanie wśród innych bohaterów.

Dla Wacława (syna Rejenta) jest w stanie zerwać zaręczyny z Cześnikiem, ostatecznie do tego nie dochodzi.

Zemsta – inni bohaterowie:

• Marszałek Dyndalski
• Dworzanin Śmigalski
• Kuchmistrz Perełka

Wyżej wymienieni to służący po stronie Cześnika, wypełniają sumiennie wszystkie swoje obowiązki.

ODBIERZ DARMOWE PRÓBKI NOTATEK PDF Z JĘZYKA POLSKIEGO JUŻ TERAZ!

Zemsta — streszczenie szczegółowe

Motto Zemsty zapowiada spór Cześnika i Rejenta: „Nie masz nic tak złego, żeby się na dobre nie przydało. Bywa z węża dryjakiew złe często dobremu okazyją daje”.

Akt I (Zemsta streszczenie)

Wydarzenia rozpoczynają się w głównym miejscu komedii — po stronie zamku Cześnika. Przegląda on spis majątku, który należy do Podstoliny. Raptusiewicz planuje ślub z wdową dla korzyści materialnych, wyjawia swój plan Papkinowi i prosi swojego posłańca o pomoc.

Bez większego zastanowienia Papkin zgadza się na plan. Przechwala się swoim podejściem do kobiet i porównuje się do lwa salonowego, który zdobywa serca dziewczyn (przesadza).

Papkin udaje się do Podstoliny, ale ona już domyśla się planów Cześnika, jednak nie daje po sobie tego poznać i pogrywa z przysłanym Papkinem — zgadza się na zaręczyny.

Po chwili, gdy Podstolina znika, pojawia się Cześnik, który ma kolejną intrygę — tym razem jego sąsiad Rejent chce wznowić budowę muru dzielącego zamek (druga połowa należała do Rejenta). Cześnik za wszelką cene pragnie powstrzymać sąsiada.

Znamy już wątek zaręczyn Cześnika z Podstoliną oraz konfliktu sąsiedzkiego o budowę muru dzielącego zamek na dwie części. Tymczasem w altanie spotykają się Wacław i Klara, chcą oni wziąć ze sobą ślub, mimo sporu swoich rodzin. Ich uczucia są odwzajemnione i romantyczne.

A w zamku nadal bez zmian — trwa kłótnia przy murze granicznym. Cześnik rozkazuje swoim służącym, żeby pobili murarzy, na co Rejent odpowiada i straszy sąsiada pozwem sądowym.

Do zamku przybywa Wacław, rozmawia z Papkinem, którego manipuluje — Józefowi wydaje się, że wziął Wacława do niewoli i chwali się tym Cześnikowi.

Akt II (Zemsta streszczenie)

Papkin wciąż opowiada swoje wyolbrzymione historię, tym razem przekazuje Raptusiewiczowi, że pokonał murarzy i wziął w niewolę Wacława.

Cześnik przez palce patrzy na wiarygodność tych opowieści. 

Papkin pilnuje swojego jeńca, ale daje się przekupić Wacławowi w zamian za dotrzymanie tajemnicy o prawdziwym powodzie, dlaczego Wacław dał się ująć w niewolę — chciał być jak najbliżej Klary.

Tymczasem Klara proponuje Wacławowi, żeby porozmawiał z Podstoliną, wierzy, że wdowa zrozumie ich sytuację i pomoże w ich zaręczynach.

Dochodzi do spotkania Podstoliny z Wacławem, okazuje się, że mieli oni kiedyś romans. Uczucia kobiety odżywają, chce odrzucić zaręczyny Cześnika i wyjść za Wacława, ten jednak nie wydaje się być zainteresowany i pozostaje wierny Klarze, która o niczym nie wie i uważa, że Podstolina będzie jej w stanie pomóc. 

W tym czasie Papkin rozmawia z Klarą i wyznaje dziewczynie swoje uczucia. Ta kpi z Józefa, wymaga od niego śmiesznych zadań, którymi mężczyzna może zdobyć jej serce — np. prezent w postaci krokodyla.

Cześnik Raptusiewicz chodzi cały podjarany, cieszy się z zaręczyn z Podstoliną. W przypływie emocji postanawia wyzwać Rejenta na pojedynek (tu widzimy porywczość bohatera).

Akt III (Zemsta streszczenie)

Rejent też nie próżnuje w swoich planach, nakazuje murarzom podpisać wniosek świadczący o tym, że zostali brutalnie pobici na polecenie Cześnika (faktycznie nie doszło do aż tak poważnej bójki).

Milczek jednak jest gotowy posunąć się do kłamstwa i manipulacji, żeby wygrać spór z sąsiadem. Nakazuje też swojemu synowi Wacławowi, żeby poślubił Podstolinę, by pokrzyżować plany Cześnika.

Na stronę zamku Rejenta przychodzi Papkin, narzeka na podane mu wino. Kiedy niespodziewanie do Milczka przychodzi Podstolina, Papkin domyśla się, że planuje ona zdradę Cześnika. Wręcza list z wezwaniem na pojedynek i zostaje zepchnięty ze schodów.

Akt IV (Zemsta streszczenie)

W najlepsze trwają przygotowania do wesela Podstoliny i Cześnika. Raptusiewicz dowiaduje się o planie Rejenta i wpada w furię. Podsuwa myśl, że wino podane Papkinowi mogło być zatrute, ten zaczyna panikować i pisać testament (komiczna sytuacja).

Cześnik wpada na kolejny chytry plan — chce wydać swoją bratanicę Klarę za Wacława (wtedy Wacław nie weźmie ślubu z Podstoliną).

Raptusiewicz spotyka Klarę i Wacława przebywających razem, mówi im o swoich planach. Młodzi bez żadnego zastanowienia się zgadzają i biorą ślub w kaplicy.

Rejent jest rozwścieczony, traci część majątku, bo obiecał po kryjomu Podstolinie odszkodowanie, gdy Wacław zerwie zaręczyny.

Wszystko kończy się wspólnym toastem i zawiązaniu zgody między szlachcicami.

Zemsta — problematyka

„Zemsta” to doskonale skomponowana komedia.

Główny wątek utworu dotyczy typowo szlacheckiego sporu pomiędzy parą sąsiadów mieszkających w dwóch skrzydłach zamku podzielonego murem.

Cześnik to gwałtownik i choleryk, przy każdej możliwej okazji wygrażający swemu sąsiadowi. 

Rejent jawi się jako cichy i pokorny szlachcic, pozornie skłonny do ugody.

Cały utwór opiera się głównie na kontraście charakterów tych dwu postaci.

Wrogowie toczą zaciekły spór, w który przypadkiem zostają wciągnięci pozostali bohaterowie dramatu.

Wątki poboczne „Zemsty” to:

• dzieje miłości Klary i Wacława
• historia wdowy Podstoliny
• dzieje komicznego Papkina.

Każda z tych postaci odgrywa w utworze swoją własną, niepowtarzalną rolę.

Wszystkie wątki łączą się w jeden, zaskakujący finał.

Dzieło Fredry to jedna z najzabawniejszych polskich komedii.

„Zemsta” jest przede wszystkim komedią charakterów, opierającą się na sprzeczności pomiędzy gwałtownym Cześnikiem a cichym Rejentem.

W utworze znajdziemy wiele zabawnych scenek rodzajowych (komizm sytuacyjny), chociażby słynną scenę oświadczyn Papkina, czy opis „bitwy” o mur. 

Komiczne są też niektóre wypowiedzi bohaterów (komizm słowny), tutaj prym wiedzie zdecydowanie gadatliwy Papkin, przekonany o swych niezwykłych zaletach. 

Zabawne jest wreszcie przekonanie Cześnika, że wymyślił „okrutną” zemstę, która raz na zawsze pogrąży Rejenta:

Tobie żonka jakby nimfa,
Podstolinie grochowianka,
Rejentowi tęga fimfa,
A mnie zemsta doskonała.

Pomijając główne wątki i komizm utworu, „Zemsta” jest też obrazem polskiej szlachty – kłótliwej, przewrażliwionej na punkcie swojego honoru, zdolnej do walki „na śmierć i życie” o byle błahostkę.

Autorowi udało się więc w lekkiej i przystępnej postaci przemycić do utworu obraz typowo szlacheckich (a może nawet polskich?) wad.

ODBIERZ DARMOWE PRÓBKI NOTATEK PDF Z JĘZYKA POLSKIEGO JUŻ TERAZ!

Komizm w Zemście

Komizm w „Zemście” Aleksandra Fredry występuje we wszystkich odmianach, najważniejszy jest tu jednak humor postaci, sytuacji i języka.

To za pomocą tych środków artystycznych autor buduje  w swoich dziełach świat szlacheckiej idylli, fundujący odbiorcy chwilę naprawdę dobrej zabawy.

Komizm sytuacji (Zemsta)

Główną odmianą humoru jest tu komizm sytuacyjny.

Polega on na budowaniu poszczególnych scen według zasady zabawnego nieporozumienia.

Mamy tu do czynienia z komedią omyłek i domysłów.

Cześnik za wszelką cenę pragnie się ożenić z Podstoliną dla jej majątku, dlatego usuwa wszystkie przeszkody na swojej drodze, tymczasem okazuje się, że kobieta nie ma grosza przy duszy.

Tytułowa „zemsta” i pokrzyżowanie planów Rejenta, czyli ślub Klary i Wacława, w rzeczywistości jest przysługą wyświadczoną młodej, zakochanej w sobie parze.

Generalnie cały przebieg akcji opiera się na piętrzeniu kolejnych zabawnych sytuacji. Można więc mówić tu o elementach farsy, czyli dynamicznym przebiegu wydarzeń, w którym każda scena przynosi nowe śmieszne intrygi.

Komizm językowy (Zemsta)

Niezmiernie ważnym środkiem budowania humoru „Zemsty” jest komizm słowa. Ujawnia się on po pierwsze w zabawnych powiedzeniach poszczególnych postaci.

Ulubione wyrażenie Cześnika to słynne „mocium panie”, natomiast Rejenta „niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba” (kontrastujące z intrygami bohatera).

Komizm językowy zaznacza się jednak najbardziej na poziomie parodii określonych stylów literackich. Otóż wypowiedzi Wacława i Klary są stylizowane na język romantyzmu. 

Z kolei język Cześnika, z jego licznymi sformułowaniami makaronicznymi to parodia stylu barokowego. 

Natomiast Papkin posługuje się mieszaniną języka klasycyzmu, romantyzmu i rokoka, w zależności od tego, który z nich jest mu aktualnie potrzebny.

Komizm postaci (Zemsta)

W „Zemście” obecny jest również komizm postaci.

Już same nazwiska dwóch głównych bohaterów prowokują humorystyczny stosunek odbiorcy do ich charakterów: Rejent Milczek (spokojny i cichy) i Cześnik Raptusiewicz (porywczy i impulsywny).

Niezwykle komiczną postacią jest również oczywiście Papkin, człowiek o wielu twarzach, który próbuje być pośrednikiem pomiędzy dwiema zwaśnionymi stronami i przy okazji osiągnąć własny cel.

Ogólne cechy komizmu w lekturze pt. Zemsta

Komizm Fredry nie pełni funkcji dydaktycznej, a jedynie czysto zabawową. Nie ma tu zatem bohaterów jednoznacznych: dobrych i złych. 

Wszyscy mają swoje wady i zalety, które stają się powodem śmiechu odbiorcy.

Ponadto warto podkreślić, że jedyna wartość, która w żaden sposób nie zostaje ośmieszona to miłość Wacława i Klary. Stanowi ona niekwestionowane dobro i doprowadza do szczęśliwego zakończenia – wspólnego toastu z zgody

Fredro buduje optymistyczny i sielski obraz Polski szlacheckiej, ale nie ukrywa także wad szlachty.

Zemsta – główne motywy w lekturze

Motyw zemsty

Zemsta to główny wątek utworu. Jest celem zarówno Cześnika, jak i Rejenta. Sąsiedzi nie pałają do siebie sympatią, a naprawa muru przez ludzi Rejenta dodatkowo zaognia sytuację. 

Obydwaj bohaterowie chcą wygonić swojego oponenta z zamku. Chwytają się rozmaitych sposobów, by rozgniewać i zmusić drugiego do reakcji. 

Rejent spisuje pozew, chcąc zdobyć sądowy nakaz usunięcia wroga z zamku. Do swych celów wykorzystuje nie tylko Podstolinę, ale i własnego syna. 

Cześnik przepędza murarzy, straszy postrzeleniem z gwintówki, wyzywa na pojedynek, a gdy to nie skutkuje – obmyśla tytułową zemstę, czyli ślub Wacława i Klary. Zgodnie z regułami komedii, spór zostanie rozstrzygnięty przypadkowo i z satysfakcją dla każdej ze stron.

Motyw miłości (Zemsta)

Prawdziwa miłość łączy Wacława i Klarę. Trudno mówić o prawdziwym uczuciu w przypadku niefortunnej pary narzeczonych – Cześnika i Podstoliny (lub pary wymyślonego ślubu przez Rejenta, czyli Podstoliny i Wacława). 

Uczucie dwojga młodych ludzi napotyka na wiele przeszkód. Już z samych planów Cześnika można wywnioskować, że Klara ma ograniczone możliwości decydowania o własnym losie. Dziewczyna jest zależna od starszego krewnego, a przecież jej ukochany to syn największego wroga Cześnika, czyli Rejenta.

Klara nie może po prostu uciec, gdyż naraziłaby się na zniesławienie. Gdy już wydaje się, że wszystko obraca się przeciw zakochanym – los niespodziewanie się odwraca, a największym sprzymierzeńcem młodych okazuje się być sam Cześnik.

Motyw walki (Zemsta)

Walka oraz kłótnie z główne motywy utworu. Ciągła walka toczy się pomiędzy dwójką głównych bohaterów – Cześnikiem i Rejentem. Pomimo dosadnych gróźb z obu stron, tak naprawdę jest to tylko walka na słowa. 

Po bijatyce o mur okazuje się, że nawet poszkodowani nie odczuwają większych skutków bójki (Rejent wmawia służącym, że odnieśli rany). Wygrywa ten, kto okaże się szybszy, sprytniejszy i bardziej przebiegły. 

Motyw szlachty (Zemsta)

Główni bohaterowie dramatu to przedstawiciele średniozamożnej szlachty. Cześnik spełnia rolę opiekuna krewnej — Klary (i jej majątku), Rejent jest dziedzicem drugiej połowy zamku.

Autor komedii celowo podkreśla typowo szlacheckie wady bohaterów: kłótliwość, mściwość, a także chciwość.

Jedną z ważniejszych motywacji głównej pary bohaterów jest chęć zagarnięcia całego zamku. O majątek desperacko walczy Podstolina, uciekając się przy tym do niewyszukanych środków działania. 

Pieniędzmi nie gardzi też Papkin, pozwalając się przekupić Wacławowi.

Skłonność do burd obydwu bohaterów jest oczywista, w jednej ze scen Cześnik przypomina też „wojenną” przeszłość swoich dwóch szabli. Typowo sarmacką zawziętość wobec wroga przejawia Rejent:

Czapkę przedam, pas zastawię,
A Cześnika stąd wykurzę.

Matura 2024 – darmowe próbki notatek i pełny pakiet

Z wielką przyjemnością zachęcam wszystkich zainteresowanych do pobrania zupełnie darmowych próbek notatek do matury z języka polskiego dostępnych na naszej stronie w zakładce Darmowe materiały.

Nasze opracowania są starannie przygotowane i stanowią doskonałe narzędzie do przygotowań przed egzaminem maturalnym.

Chcesz otrzymać darmowy dysk z ponad 30 plikami PDF do matury? – podbijaj śmiało w wiadomości prywatnej na INSTAGRAMIE.

Dla tych, którzy są zdecydowani i chcą mieć pełen dostęp do naszych materiałów, serdecznie zapraszamy do odwiedzenia naszego sklepu.

Tam można nabyć pełne opracowania i kompleksowe notatki do matury z polskiego PDF, a cena za jedno opracowanie wynosi zaledwie około 60 groszy. To wyjątkowo korzystna oferta, która umożliwia zdobycie cennych materiałów edukacyjnych za niewielką opłatą.