Na czym polega zasada trzech jedności? (definicja i przykłady)

Zasada trzech jedności to jedno z najważniejszych pojęć w klasycznej teorii dramatu, które wyznacza reguły dla twórców sztuk scenicznych. 

Chodzi o to, by akcja dramatu była skoncentrowana, spójna i realistyczna. W ramach tej zasady wyróżniamy trzy podstawowe reguły: 

• jedność czasu
• jedność miejsca
• jedność akcji

Zasada 3 jedności miała duży wpływ na rozwój teatru, zwłaszcza w czasach antycznych.

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Czym jest zasada 3 jedności?

Zasada trzech jedności pochodzi od Arystotelesa, który w swojej Poetyce określił, jak powinna wyglądać struktura dramatów. Chodziło o to, aby fabula była jednorodna i nie miała zbędnych wątków, a sama sztuka odbywała się w określonym czasie i miejscu. 

Zasada trzech jedności stała się obowiązującą regułą w klasycznym teatrze. Arystoteles mówił o tym, że dramat nie powinien trwać dłużej niż jeden dzień, a akcja powinna mieć określoną, spójną linię.

W praktyce zasada trzech jedności oznaczała, że dramaturdzy musieli ograniczać się do ściśle wyznaczonych ram. Czas, w którym dzieje się akcja, miejsce, w którym rozgrywa się przedstawienie, i wątek, który napędza fabułę, powinny być jak najbardziej zwarte i proste. 

Zasada ta była stosowana głównie w tragediach i komediach klasycznych, jak na przykład w tragediach Sofoklesa.

Jedność akcji

Jedność akcji oznacza, że fabuła dramatu powinna być skoncentrowana na jednym głównym wątku.

Wszystkie wydarzenia, dialogi i działania bohaterów muszą odnosić się do tego jednego, kluczowego konfliktu lub problemu. Dzięki temu widzowie mogą łatwiej zrozumieć historię i śledzić jej rozwój bez poczucia chaosu czy dezorientacji.

W dramatach opartych na tej zasadzie nie ma miejsca na poboczne wątki ani skomplikowane historie drugoplanowe.

Każde wydarzenie musi prowadzić do rozwiązania głównego konfliktu, co nadaje fabule spójność i jasność.

Postacie w takich sztukach są również proste i jasno określone – ich działania oraz dialogi wspierają rozwój głównej akcji, bez zbędnych dygresji. Taka struktura sprawia, że fabuła staje się logiczna i łatwa do śledzenia.

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Jedność czasu

Jedność czasu zakłada, że wszystkie wydarzenia dramatu powinny rozgrywać się w ciągu jednego dnia lub nocy. Dzięki temu czas trwania akcji w sztuce jest zbliżony do czasu rzeczywistego, w jakim widzowie oglądają przedstawienie.

Na przykład w tradycyjnych tragediach greckich akcja była przedstawiana w sposób ciągły, a jej długość odpowiadała czasowi trwania spektaklu.

Przestrzeganie tej zasady pozwalało twórcom na zachowanie realizmu. Ograniczenie czasowe sprawiało, że wydarzenia miały naturalny rytm, a odniesienia do pory dnia dodawały fabule autentyczności.

Dzięki temu widz mógł łatwiej utożsamić się z bohaterami i wczuć w opowiadaną historię.

Jedność miejsca

Jedność miejsca oznacza, że cała akcja dramatu powinna toczyć się w jednym, określonym miejscu. W tradycyjnych greckich sztukach mogło to być jedno konkretne miejsce, takie jak dziedziniec pałacu, plac miejski lub świątynia.

Bohaterowie nie przenosili się między różnymi lokalizacjami, co nadawało przedstawieniu prostotę i ograniczało potrzebę rozbudowanych dekoracji scenicznych.

Ograniczenie przestrzeni miało również praktyczne zastosowanie. Łatwiej było zorganizować przedstawienie na scenie, a widzowie mogli skoncentrować się na relacjach między postaciami i wydarzeniach, zamiast próbować śledzić zmieniające się miejsca akcji.

Stałość miejsca podkreślała też poczucie realizmu i ułatwiała widzom utożsamienie się z sytuacją przedstawioną w dramacie.

Ogólnie rzecz biorąc, zasada trzech jedności miała na celu uporządkowanie sztuki, dzięki czemu dramat stawał się bardziej zrozumiały i łatwiejszy do odtworzenia na scenie.

Dlaczego zasada trzech jedności była ważna?

Wprowadzenie jedności akcji, czasu i miejsca miało na celu uporządkowanie sztuki dramatycznej. Dzięki temu widzowie mogli skupić się na głównym przesłaniu dramatu, nie rozpraszając się wieloma wątkami, postaciami czy zmianami scenerii.

Taka konstrukcja czyniła sztuki bardziej zrozumiałymi, a ich wystawianie na scenie – prostszym.

Zasady te dominowały w teatrze starożytnym, a później w klasycystycznym, choć w epoce romantyzmu zostały porzucone na rzecz większej swobody twórczej.

Zasada trzech jedności — przykłady

Zasada 3 jedności — Antygona i Król Edyp (Sofokles)

W Antygonie Sofoklesa zasada trzech jedności jest doskonale widoczna. Akcja tej tragedii toczy się w jednym miejscu — przed pałacem w Tebach. 

Zaczyna się o wschodzie słońca i trwa w ciągu jednego dnia. Fabula jest bardzo prosta — Antygona stara się pochować swojego brata wbrew woli króla Kreona, co prowadzi do tragedii. 

Jest to klasyczny przykład stosowania jedności miejsca, czasu i akcji. W dramacie nie ma wątków pobocznych, a główny konflikt jest klarowny i prosty.

Podobnie w Królu Edypie, również Sofoklesa, zastosowano zasadę 3 jedności. Cała akcja rozgrywa się w jednym miejscu, przed bramą pałacu królewskiego. 

Czas trwania dramatu odpowiada rzeczywistości – wydarzenia rozgrywają się w ciągu jednego dnia, a fabuła jest skoncentrowana na rozwiązaniu zagadki tożsamości Edypa. Takie podejście pozwoliło na stworzenie napięcia i dramatyzmu.

Zasada trzech jedności w Makbecie i Kordianie — przełamanie w romantyzmie

W okresie romantyzmu twórcy zaczęli odchodzić od klasycznych zasad dramaturgicznych, w tym od zasady trzech jedności. 

Romantyzm, który wprowadził nową jakość w literaturze i teatrze, promował wolność twórczą, indywidualizm i emocjonalność, przez co klasyczne zasady, takie jak jedność czasu, miejsca i akcji, zaczęły być coraz rzadziej stosowane. 

W tym kontekście twórcy romantyczni, tacy jak William Szekspir, Adam Mickiewicz czy Juliusz Słowacki, przełamali te reguły, tworząc bardziej skomplikowane i złożone dzieła, które miały na celu wyrażenie głębokich emocji, wewnętrznych konfliktów bohaterów i ich zmagania z losem.

Zasada trzech jedności w Kordianie (Słowacki)

W dramacie Kordian Juliusza Słowackiego, przełamanie zasady trzech jedności jest wyraźne. Akcja dzieła toczy się w wielu różnych miejscach. 

Kordian, główny bohater, wędruje po Włoszech, Anglii oraz Polsce, co całkowicie odbiega od zasady jedności miejsca. Tego typu zmiany scenerii, takie jak podróże bohatera, nie byłyby możliwe do ukazania na tradycyjnej scenie, gdzie wymagałoby to częstych i skomplikowanych zmian dekoracji.

Dodatkowo czas trwania akcji wykracza poza jedną dobę, ponieważ w dramacie rozgrywa się nie tylko w ciągu kilku dni, ale obejmuje również dłuższy okres czasu. Akcja rozciąga się na wiele miesięcy, co również narusza zasadę jedności czasu. 

Monologi Kordiana, jak słynny monolog na Mont Blanc, wprowadzają do sztuki refleksje o sensie życia, niepodległości, a także miłości i polityce, co prowadzi do złożenia wątku i uczyniło przedstawienie bardziej wielowątkowym. 

Z tego powodu Kordian jest przykładem dzieła, które całkowicie łamie zasady trzech jedności, umożliwiając bogatszą i bardziej różnorodną interpretację.

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Zasada trzech jedności w Makbecie (Szekspir)

Makbet Williama Szekspira jest kolejnym przykładem dramatu, w którym zasada trzech jedności została przełamana. 

Choć w Makbecie można dostrzec pewną zgodność z zasadą jedności akcji, ponieważ główny wątek, czyli losy Makbeta, są skupione na jednej historii, to jednak zasada jedności miejsca zostaje złamana. 

Akcja nie toczy się tylko w jednym miejscu. Zaczyna się we wrzosowiskach, gdzie Makbet spotyka wiedźmy i otrzymuje przepowiednie, potem przenosi się do zamku. 

Co więcej, czasu w dramacie nie można ściśle ograniczyć do jednego dnia. Wydarzenia, takie jak krwawe walki, zabójstwa, rozważania Makbeta nad swoim losem czy spotkania z duchem Banka, rozciągają się na dłuższy czas. 

Dzięki temu dramaturg mógł przedstawić głębszy rozwój bohatera, który nie tylko przechodzi przez dramatyczne wydarzenia, ale także przez wewnętrzne przemiany.

Szekspir wykorzystał tę swobodę strukturalną, by stworzyć bardziej skomplikowany portret bohatera, który z jednej strony jest ambitnym wojownikiem i ulubieńcem króla Duncana, a z drugiej strony staje się psychologicznym dramatem człowieka opętanego przez żądzę władzy. 

Takie rozbudowanie postaci Makbeta i wprowadzenie licznych zmian miejscowych i czasowych pozwala na głębsze ukazanie jego wewnętrznych konfliktów i przemian, które byłyby trudne do oddania, gdyby autor przestrzegał zasady trzech jedności.

Zasada 3 jedności — romantyzm

W epoce romantyzmu twórcy całkowicie odrzucili sztywne reguły klasycznej zasady trzech jedności, aby nadać swoim dziełom większą swobodę i głębię.

Dramaty romantyczne cechowała luźniejsza struktura, która pozwalała na przekraczanie granic miejsca, czasu i jednowątkowej fabuły. Było to wynikiem dążenia do wyrażenia emocji, ukazania wewnętrznych konfliktów bohaterów oraz oddania ducha epoki, pełnego burzliwości i napięć.

Artyści romantyczni, tacy jak William Szekspir, Adam Mickiewicz czy Juliusz Słowacki, świadomie łamali klasyczne zasady, aby ich dzieła były bardziej złożone i otwarte na interpretacje.

Jedność czasu przestała być istotna, ponieważ dramaty często przedstawiały wydarzenia rozciągnięte na wiele dni, miesięcy, a nawet lat, co pozwalało ukazać przemiany bohaterów w szerszym kontekście.

Jedność miejsca także została odrzucona – akcja mogła rozgrywać się w wielu różnych lokalizacjach, od zamków i pałaców po odległe krainy, co nadawało dramatom większy rozmach.

Również jedność akcji nie była już obowiązkowa – fabuły były wielowątkowe, a historie poboczne wzbogacały główną narrację.

Romantyczni twórcy skupiali się na człowieku jako istocie złożonej, pełnej emocji i sprzeczności. Ich dramaty eksplorowały zarówno duchowe, jak i moralne konflikty, stawiając bohaterów w trudnych, często tragicznych sytuacjach. Dzięki temu powstały dzieła wielowymiarowe, które lepiej oddawały nastroje społeczne i indywidualne rozterki epoki.

Dramaty romantyczne, choć chaotyczne w porównaniu z klasycznymi sztukami, odzwierciedlały wolność twórczą i ducha indywidualizmu, które stały się znakiem rozpoznawczym romantyzmu.

To właśnie dzięki złamaniu zasady trzech jedności możliwe było tworzenie dzieł pełnych pasji, napięcia i głębokiej refleksji nad ludzkim losem.

Na czym polega zasada 3 jedności? 

• Jedność czasu – zasada ta mówi, że cały dramat powinien toczyć się w ciągu jednego dnia lub w krótkim czasie, maksymalnie 24 godzin. Wszystkie wydarzenia muszą się odbywać w takim okresie, aby widz miał poczucie, że historia jest spójna i naturalna.
• Jedność miejsca – akcja dramatu nie powinna zmieniać miejsca. Wszystko, co dzieje się na scenie, musi rozgrywać się w jednym, ściśle określonym miejscu. Nie ma miejsca na częste przenosiny bohaterów czy zmiany scenerii. To pomaga skupić uwagę widza na głównym wątku.
• Jedność akcji – w dramacie powinna być tylko jedna główna historia. Wątek poboczny lub dodatkowe wydarzenia, które mogłyby rozpraszać uwagę, są niedozwolone. Wszystkie postacie i wydarzenia muszą zmierzać do rozwiązania głównego konfliktu.

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Co oznaczała zasada trzech jedności?

Zasada trzech jedności, pochodząca od starożytnego filozofa Arystotelesa, była kluczową regułą w tworzeniu dramatów, a jej założenia zostały szczegółowo opisane w dziele Poetyka.

Arystoteles wskazał, że dla zachowania spójności i porządku w utworze dramatycznym należy przestrzegać trzech fundamentalnych zasad: jedności czasu, miejsca i akcji.

Zasada jedności czasu oznaczała, że wszystkie wydarzenia w dramacie powinny rozgrywać się w ciągu jednej doby. Taki układ miał odzwierciedlać naturalny rytm życia i wzmacniać poczucie realizmu u widza.

Jedność miejsca nakazywała ograniczenie przestrzeni, w której toczy się akcja, do jednego konkretnego miejsca, co ułatwiało widzom śledzenie wydarzeń i eliminowało dezorientację związaną z częstymi zmianami scenerii.

Jedność akcji wymagała skoncentrowania się na jednym głównym wątku, unikając zbyt wielu pobocznych historii czy postaci, co miało zapewniać prostotę i przejrzystość fabuły.

Przestrzeganie zasady trzech jedności było szczególnie istotne w tragediach greckich, takich jak te autorstwa Sofoklesa. Dzięki ścisłemu trzymaniu się tych reguł, dramaty budowały napięcie i dramatyzm, a ich struktura była uporządkowana i łatwa do zrozumienia.

Jednocześnie reguły te pomagały w organizacji przedstawienia na scenie. Akcja ograniczona do jednego miejsca i czasu upraszczała logistykę, co było istotne w starożytnych teatrach.

Zasada trzech jedności miała także swoje wady i ograniczenia. Prostota fabuły, wymagana przez te reguły, nakładała na twórców obowiązek rezygnacji z rozbudowanych wątków czy wielowątkowych narracji. Dzięki temu dramaty były przejrzyste, ale jednocześnie mogły być postrzegane jako zbyt schematyczne.

Wraz z nadejściem romantyzmu zasada trzech jedności została odrzucona. Twórcy, tacy jak William Szekspir, Adam Mickiewicz czy Juliusz Słowacki, zaczęli tworzyć dramaty, które odchodziły od rygorystycznych reguł. Akcja ich utworów rozgrywała się w wielu miejscach, obejmowała różne okresy czasu, a fabuły były znacznie bardziej złożone. Dzięki temu dramaty romantyczne zyskały nową dynamikę, bogactwo treści i większą swobodę artystyczną.

Podsumowując, zasada trzech jedności odegrała kluczową rolę w rozwoju starożytnego dramatu, nadając mu porządek i spójność, ale jej ograniczenia stały się jednym z powodów późniejszego jej porzucenia na rzecz bardziej rozbudowanych form literackich.

Zasada 3 jedności w Antygonie (Sofokles)

Spójrzmy, jak zasada trzech jedności została zastosowana w tragedii Antygona Sofoklesa, która jest jednym z najbardziej znanych przykładów dramatu zgodnego z tymi regułami.

Poniżej znajduje się tabela ukazująca, w jaki sposób jedność akcji, czasu i miejsca realizuje się w tej klasycznej sztuce.

Zasada 3 jedności w Królu Edypie (Sofokles)

W antycznym dramacie, podobnie jak w Antygonie, ściśle przestrzegano klasycznej zasady trzech jedności: akcji, czasu i miejsca.

Sofokles w Królu Edypie wykorzystał te reguły, aby nadać tragedii spójność i klarowność, co pozwalało widzom w pełni skupić się na głównym konflikcie i przeżyciach bohaterów.

Poniższa tabela ilustruje, jak zasada trzech jedności została zachowana w tym dziele:

Zasada trzech jedności w Makbecie Williama Szekspira – złamanie reguł

W epoce romantyzmu twórcy, tacy jak William Szekspir, celowo odrzucili klasyczne zasady trzech jedności, aby tworzyć bardziej rozbudowane i dynamiczne dramaty.

W tragedii Makbet zasada jedności akcji, czasu i miejsca została złamana, co pozwoliło na bogatsze przedstawienie fabuły oraz rozwój wielowątkowych historii.

Poniżej przedstawiam Wam, jak Szekspir przeciwstawia się antynczym regułom:

Złamanie zasada 3 jedności w Kordianie – przykład romantycznego dramatu

W epoce romantyzmu, podobnie jak Szekspir w Makbecie, Juliusz Słowacki w Kordianie złamał klasyczne zasady trzech jedności, aby oddać złożoność świata i wewnętrzne rozterki bohatera.

Kordian to dramat o wielowątkowej fabule, rozciągniętej w czasie i przestrzeni, który odrzuca ograniczenia klasycyzmu, aby w pełni ukazać emocje, patriotyzm i filozoficzne rozważania głównej postaci.

Poniżej przedstawiam Wam, jak Słowacki łamie zasady jedności akcji, czasu i miejsca:

Matura język polski — darmowe próbki notatek i pełny pakiet

Z wielką przyjemnością zachęcam wszystkich zainteresowanych do pobrania zupełnie darmowych próbek notatek do matury z języka polskiego dostępnych na naszej stronie w zakładce Darmowe materiały.

Nasze opracowania są starannie przygotowane i stanowią doskonałe narzędzie do przygotowań przed egzaminem maturalnym.

Chcesz otrzymać darmowy dysk z ponad 30 plikami PDF do matury? – podbijaj śmiało w wiadomości prywatnej na INSTAGRAMIE.

Dla tych, którzy są zdecydowani i chcą mieć pełen dostęp do naszych materiałów, serdecznie zapraszamy do odwiedzenia naszego sklepu.

Tam można nabyć pełne opracowania i kompleksowe notatki do matury z polskiego PDF, a cena za jedno opracowanie wynosi zaledwie około 60 groszy.

To wyjątkowo korzystna oferta, która umożliwia zdobycie cennych materiałów edukacyjnych za niewielką opłatą.