Zasada decorum — co to jest i na czym polega?

Zasada decorum to jedna z najważniejszych zasad w literaturze starożytnej, która polega na zachowaniu zgodności między treścią dzieła a jego formą. Dzięki temu tekst literacki pozostaje jednorodny stylistycznie i odpowiednio dobrany do swojego gatunku. 

Twórcą tej zasady był Arystoteles, a korzystali z niej również Cyceron i Horacy. Decorum wymagało, by styl pisania, dobór słów i składnia były dopasowane do tematyki dzieła. 

Przykładowo, o rzeczach poważnych pisano podniosłym stylem, jak w słynnej pieśni Horacego Wybudowałem pomnik, a o sprawach błahych używano prostego języka.

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Zgodnie z zasadą decorum, autorzy musieli zwracać uwagę na:

• Styl języka — poważny i wzniosły dla tematów tragicznych, prosty i codzienny dla spraw błahych (np. o śmierci mówiono w poważny sposób, nie było miejsca na komiczne wstawki, żarty, śmiechy).
• Postaci — sposób mówienia bohaterów, zachowanie i sytuacje musiały być zgodne z ich statusem społecznym, wiekiem i charakterem (np. bohater wieśniak używał niewyszukanego, prostego języka).
• Gatunek literacki — każdemu gatunkowi przypisywano odpowiednich bohaterów i styl narracji, np. w eposie występowali herosi i bogowie, a w komedii postaci zwyczajne.

Podstawą decorum była spójność dzieła, dzięki której tekst literacki był łatwy do zrozumienia i zgodny z oczekiwaniami odbiorców. Na przykład tragedie skupiały się na poważnych, emocjonalnych wydarzeniach, dlatego używano w nich języka wzniosłego.

Dzięki zasadzie decorum powstawały dzieła, w których wszystko było spójne — treść, styl, bohaterowie i sytuacje. Dopiero w późniejszych epokach, m.in. w twórczości Szekspira, zaczęto łamać tę zasadę, łącząc różne style w jednym dziele.

Mimo to zasada decorum przez wieki wpływała na rozwój literatury i pozostaje ważnym punktem odniesienia w analizie klasycznych dzieł.

Zasada decorum w Antygonie

Zasada decorum odgrywała kluczową rolę w starożytnych tragediach, takich jak Antygona Sofoklesa. 

Polegała na zachowaniu odpowiedniości między formą dzieła a jego treścią, co oznaczało, że styl, język i sposób przedstawienia wydarzeń musiały być zgodne z gatunkiem i powagą tematyki. 

W przypadku tragedii, jak Antygona, stosowano styl podniosły, aby oddać wzniosłość i dramatyzm konfliktów przedstawionych w utworze.

W Antygonie możemy zaobserwować kilka kluczowych zasad wynikających z decorum:

1. Wzniosły styl języka — postaci w utworze, takie jak Antygona czy Kreon, używają poważnych i emocjonalnych wypowiedzi, które podkreślają ciężar moralnych dylematów i tragiczny charakter wydarzeń.
2. Odpowiednie sytuacje dla bohaterów — bohaterowie, będący przedstawicielami wyższych sfer społecznych, są ukazani w sytuacjach wzniosłych i dramatycznych, np. podczas konfliktów dotyczących prawa boskiego i ludzkiego, a nie w codziennych, trywialnych momentach.
3. Brak scen niegodnych tragedii — zbrodnie i dramatyczne wydarzenia w Antygonie nie są bezpośrednio przedstawiane na scenie. Zgodnie z zasadą decorum, o śmierci czy innych brutalnych aktach dowiadujemy się z relacji posłańców, co pozwala zachować powagę tragedii.

Decorum w Antygonie wzmacniało przekaz dzieła, nadając mu odpowiednią rangę i sprawiając, że jego odbiór był zgodny z oczekiwaniami starożytnej publiczności. 

Wszystko, od języka, przez tematykę, po sposób przedstawienia bohaterów, było podporządkowane zachowaniu harmonii. To właśnie dzięki tej zasadzie utwór Sofoklesa jest tak spójny i wciąż uważany za wzór starożytnej tragedii.

Warto zauważyć, że dopiero w późniejszych epokach, takich jak renesans, twórcy zaczęli odchodzić od zasady decorum, eksperymentując z łączeniem różnych stylów w literaturze (np. komizm mieszał się z tragizmem).

Co to jest zasada decorum w Antygonie? (przykłady)

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Decorum — jakie są zasady i warunki?

Zasada decorum opierała się na kilku fundamentalnych regułach, które określały, jak autor powinien tworzyć dzieło literackie, by zachować jego spójność i odpowiedniość. Były to uniwersalne wytyczne dotyczące stylu, postaci, sytuacji oraz gatunku literackiego.

Oto najważniejsze zasady decorum:

Styl bohaterów zależał od ich cech

Zgodnie z zasadą decorum, bohaterowie musieli mówić i zachowywać się w sposób adekwatny do swojej pozycji społecznej, wieku, płci oraz charakteru. Oznaczało to, że:

• Postaci z wyższych warstw społecznych, takie jak królowie czy arystokraci, posługiwały się językiem wzniosłym, pełnym patosu i wyrafinowanych wyrażeń. Ich sposób mówienia miał odzwierciedlać godność i powagę ich roli.
• Postaci niższego stanu używały prostego, codziennego języka, dostosowanego do swojej pozycji i sytuacji życiowej. Ich wypowiedzi często były bezpośrednie i osadzone w realiach dnia codziennego.

Przykładowo, władca wygłaszający przemowę do poddanych operowałby językiem wzniosłym, wyrafinowanym, pełnym szacunku i majestatu, podczas gdy zwykły mieszkaniec wioski rozmawiałby swobodniej i bardziej potocznie.

Zgodność sytuacji z pozycją bohaterów

Sytuacje, w których przedstawiano postaci, musiały być zgodne z ich statusem społecznym.

Wyższe warstwy społeczne ukazywano w kontekstach dostojnych i wzniosłych. Na przykład:

• Władcy i herosi byli przedstawiani w takich momentach, jak obrady polityczne, wojny, uczty czy uroczyste ceremonie.
• Unikano ukazywania ich w sytuacjach prozaicznych lub hańbiących, które mogłyby naruszyć ich autorytet i powagę.

Z kolei codzienne życie, związane z bardziej przyziemnymi problemami, przypisywano bohaterom z niższych warstw społecznych, takim jak służący czy mieszkańcy miast.

Dobór bohaterów do gatunku literackiego

Każdy gatunek literacki miał przypisany odpowiedni typ bohaterów, co pomagało w zachowaniu spójności dzieła:

• Tragedie i eposy koncentrowały się na postaciach wybitnych, takich jak herosi, bogowie czy królowie. Ich działania i wybory były ukazywane jako mające wielkie znaczenie dla losów całych narodów czy świata.
• Komedie wprowadzały zwykłych ludzi: mieszczan, rzemieślników, służących czy innych przedstawicieli niższych stanów. Bohaterowie tych utworów byli ukazywani w sposób bardziej ludzki i naturalny, często z przymrużeniem oka.

Dobór postaci był zatem kluczowy dla zachowania właściwego tonu i stylu dzieła.

Zgodność treści z gatunkiem i stylem

Ostatnia zasada dotyczyła języka i stylu narracji, które musiały odpowiadać charakterowi gatunku literackiego:

• Tragedie wymagały języka wzniosłego, bogatego w emocje i patos, który podkreślał powagę i dramatyzm wydarzeń.
• Komedie opierały się na lekkim, dowcipnym stylu, często pełnym humoru sytuacyjnego i dialogowego, co nadawało im swobodniejszy i bardziej zabawny charakter.

Każde dzieło musiało być zgodne zarówno pod względem treści, jak i stylu z zasadami przypisanymi do danego gatunku.

Trzy style literackie

• Niski styl — używany w dziełach o codziennych, błahych sprawach. Język był prosty i oszczędny.
• Średni styl — złoty środek, łączył elementy stylu wysokiego i niskiego, często stosowany w elegiach, czy pieśniach.
• Wysoki styl — przeznaczony dla tematów poważnych i wzniosłych, pełen emocji, metafor i rozbudowanych środków stylistycznych.

Unikanie mieszania stylów

Decorum wykluczało łączenie różnych stylów w jednym dziele. Na przykład w tragedii nie było miejsca na humor, a w eposach unikało się sytuacji codziennych.

Dzięki przestrzeganiu tych zasad, utwory literackie były spójne, a ich forma doskonale oddawała treść. Przykładem (teraz na poczekaniu wymyślonym) jest epos, w którym władca przemawia do swojego ludu językiem pełnym patosu podczas ważnego wydarzenia, co podkreśla jego rolę i rangę.

Zasady decorum były fundamentem literatury starożytnej i średniowiecznej, ale w późniejszych epokach, takich jak renesans, twórcy zaczęli je świadomie łamać, co wprowadziło nowe możliwości w literaturze.

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Zasada decorum — przykłady dzieł

Zasada decorum była szeroko stosowana w literaturze starożytnej i klasycznej, a jej ślady można odnaleźć w wielu znanych dziełach literackich. 

W tych utworach forma, styl i treść były ściśle dopasowane do tematyki i gatunku, co podkreślało ich harmonię i spójność.

Przykłady dzieł zgodnych z zasadą decorum:

1. Antygona Sofoklesa – tragedia, w której wzniosły język i poważny ton są dostosowane do tematyki moralnych i boskich konfliktów. Postacie, takie jak Antygona i Kreon, wyrażają swoje uczucia i argumenty w sposób godny ich statusu.
2. Król Edyp Sofokles — również tragedia, w której wzniosły styl podkreśla dramatyzm historii i rozterek głównego bohatera. Wydarzenia tragiczne są przedstawione z powagą, bez ukazywania dosłownych scen przemocy.
3. Eneida Wergiliusza — epos, w którym występują herosi i bogowie, a wydarzenia są opisane językiem pełnym patosu i ozdobników literackich, zgodnie z zasadami wysokiego stylu.
4. Iliada i Odyseja Homera — klasyczne eposy, które idealnie wpisują się w założenia decorum. Wzniosły język i heroiczne postacie, takie jak Achilles i Odyseusz, ukazują wielkość i powagę ich czynów.
5. Poetyka Arystotelesa — teoretyczne dzieło, w którym Arystoteles opisuje zasady tworzenia literatury, w tym konieczność zachowania zgodności treści i formy.
6. Retoryka Arystotelesa — kolejne dzieło teoretyczne, które omawia stosowność stylu w wypowiedziach i dziełach literackich w zależności od ich tematyki i celu.
7. Państwo Platona — w tym filozoficznym dialogu Platon prezentuje poglądy na temat idealnego ustroju i ludzkich cnót, używając języka zgodnego z powagą i głębią filozoficznych rozważań.
8. Sztuka poetycka Horacego — teoretyczny traktat, który rozwija zasadę decorum, podkreślając konieczność dopasowania formy literackiej do treści i gatunku.

Te dzieła stanowią doskonałe przykłady, jak zasada decorum była wykorzystywana w literaturze, zarówno w dziełach czysto literackich, jak i filozoficznych. 

Jaki jest cel zasady decorum?

Głównym celem zasady decorum było zapewnienie harmonii, spójności i odpowiedniości w dziele literackim, co pozwalało tworzyć utwory estetyczne, logiczne i zgodne z oczekiwaniami odbiorców.

Była to fundamentalna reguła w literaturze starożytnej i średniowiecznej, gdzie przestrzeganie ustalonych norm i wytycznych miało kluczowe znaczenie dla wartości artystycznej i odbioru dzieła.

Harmonia i spójność jako fundament dzieła literackiego

Zasada decorum zakładała, że wszystkie elementy utworu – takie jak język, styl narracji, wybór postaci czy opisywane sytuacje – powinny być dopasowane i wzajemnie się uzupełniać.

Dzięki temu dzieło zachowywało logiczny porządek, a jego forma i treść nie budziły zastrzeżeń u odbiorców.

Na przykład w tragedii nie używano lekkiego i żartobliwego języka, ponieważ mogłoby to zakłócić poważny nastrój wymagany przez ten gatunek. Podobnie w komedii unikano nadmiernego patosu, który mógłby być odebrany jako sztuczny i nieodpowiedni.

Estetyka i zrozumiałość utworu

Kolejnym celem decorum było zapewnienie, że utwory literackie będą zarówno piękne, jak i łatwe do zrozumienia dla odbiorców.

Dopasowanie stylu do tematyki i postaci sprawiało, że teksty były bardziej przystępne i naturalne. Na przykład prosty człowiek w komedii posługiwał się codziennym językiem, co nadawało realizmu i ułatwiało odbiorcy identyfikację z postacią.

Z kolei wzniosły język tragedii budował aurę podniosłości i umożliwiał odbiorcom przeżywanie głębszych emocji.

Odpowiedź na oczekiwania odbiorców

Zasada decorum była także sposobem na spełnienie oczekiwań społecznych wobec literatury.

W czasach, gdy sztuka pełniła ważną funkcję dydaktyczną i moralizatorską, czytelnicy i widzowie oczekiwali dzieł zgodnych z ustalonymi normami.

Przestrzeganie decorum dawało autorom pewność, że ich utwory będą dobrze przyjęte, a odbiorcy odczytają zawarte w nich przesłania zgodnie z intencją twórcy.

Oto szczegółowe cele zasady decorum:

1. Podkreślenie powagi dzieła — w przypadku tragedii lub eposów, zasada decorum pomagała utrzymać podniosły ton, który był odpowiedni dla poważnej tematyki. Na przykład w tragediach starożytnych, takich jak Antygona, wydarzenia tragiczne były przedstawiane z pełnym szacunkiem dla ich powagi.
2. Zachowanie spójności gatunkowej — twórcy literaccy przestrzegali, aby w jednym dziele nie mieszać różnych gatunków i stylów, np. tragizmu z komizmem. Taka zgodność pozwalała odbiorcom lepiej zrozumieć dzieło i jego przesłanie.
3. Wzmacnianie estetyki utworu — dzięki stosowności między formą a treścią, dzieło było postrzegane jako harmonijne i dobrze skomponowane. W literaturze, gdzie każdy element miał swoje miejsce, czytelnicy i widzowie mogli w pełni docenić jego piękno.
4. Ułatwienie odbioru dzieła — zgodność stylu i treści sprawiała, że utwory były bardziej zrozumiałe. Na przykład wzniosły język w tragediach wzbudzał emocje i podkreślał powagę sytuacji, a prosty styl w komedii wprowadzał lekkość i humor.
5. Kształtowanie moralności i edukowanie odbiorców — twórcy starożytni, tacy jak Arystoteles czy Horacy, uważali, że literatura powinna nie tylko bawić, ale także uczyć. Decorum pomagało w odpowiednim przekazywaniu wartości, np. tragedie uczyły szacunku do losu, a komedie pokazywały codzienne wady w humorystyczny sposób.
6. Unikanie nieodpowiednich scen — w tragediach zgodnych z decorum, brutalne sceny, takie jak morderstwa, nie były pokazywane bezpośrednio na scenie. O takich wydarzeniach opowiadali posłańcy lub chór, co pozwalało uniknąć niepotrzebnego epatowania okrucieństwem.
7. Dopasowanie do oczekiwań publiczności — w starożytności publiczność miała jasno określone oczekiwania wobec literatury i teatru. Decorum sprawiało, że dzieła były zgodne z ówczesnymi normami i kulturą, dzięki czemu cieszyły się uznaniem.
8. Budowanie wiarygodności postaci — postaci w utworach literackich mówiły i zachowywały się zgodnie z ich statusem społecznym, wiekiem i charakterem. To nadawało im realizmu i autentyczności, co było istotne dla odbioru dzieła.

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Kto złamał zasadę decorum?

Chociaż zasada decorum była kluczowym elementem literackiej tradycji, nie wszyscy twórcy ją przestrzegali. Wielu artystów, zwłaszcza w późniejszych okresach, zaczęło łamać tę zasadę (romantyzm), aby wprowadzić do swoich dzieł więcej oryginalności, głębi czy zaskoczenia. Jednym z najbardziej znanych twórców, którzy odchodzili od zasad decorum, był William Szekspir.

Szekspir, szczególnie w swoich tragediach, takich jak Romeo i Julia czy Hamlet, wprowadzał do poważnych, dramatycznych kontekstów elementy komediowe. W jego utworach pojawiały się sceny humorystyczne, które kontrastowały z tragicznymi wydarzeniami, co łamało zasadę, która nakładała na twórców obowiązek zachowania odpowiedniości między tonem dzieła a jego treścią.

W Hamlecie na przykład, choć główny motyw utworu to śmierć, zemsta i moralne dylematy, Szekspir wprowadza elementy humoru za pomocą postaci takich jak Grabarz, który rozmawia z Hamletem o śmierci w sposób lekki i żartobliwy.

Szekspir nie łamał zasady decorum przypadkowo. Jego celem było zaskoczenie odbiorcy i dodanie dziełom nowej głębi. Łączenie elementów tragicznych z komediowymi sprawiało, że emocje widza były bardziej intensywne i zmienne, co potęgowało wrażenie realizmu i zmuszało do głębszej refleksji.

Dzięki temu jego utwory nabierały skomplikowanej struktury, w której poważne tematy łączyły się z lżejszymi, co pozwalało odbiorcy spojrzeć na sytuacje z różnych perspektyw.

Choć złamanie zasady decorum w czasach Szekspira mogło być uznawane za coś nowatorskiego, nie każdy był z tego zadowolony.

Tradycyjni krytycy mogli uważać, że takie zabiegi są nieodpowiednie i naruszają ustalone normy literackie. Niemniej jednak, Szekspir pozostaje jednym z twórców, którzy w sposób mistrzowski wykorzystali tę swobodę, nadając swoim dziełom nowy wymiar, który na stałe wpisał się w kanon literatury światowej.

Zasada decorum — wnioski

Poniżej znajdziesz listę 10 najważniejszych faktów o zasadzie decorum:

1. Co to decorum? Zasada decorum to zasada zgodności treści z formą.
2. Twórcą tej zasady był Arystoteles, a rozwijali ją także Cyceron i Horacy.
3. Decorum wymagało stosowania odpowiedniego stylu do tematyki dzieła — wzniosły dla tematów poważnych, prosty dla błahych.
4. Styl postaci zależał od ich płci, wieku, pozycji społecznej i charakteru.
5. Bohaterów przedstawiano w sytuacjach odpowiednich dla ich statusu — władców w momentach chwalebnych, a ludzi z ludu w codziennych.
6. Gatunki literackie narzucały typ bohaterów — np. w eposach występowali herosi i bogowie, a w komediach zwykli ludzie.
7. Wyróżniano trzy style literackie: niski, średni i wysoki, które stosowano zależnie od tematu i gatunku dzieła.
8. Przykłady dzieł stosujących zasadę decorum to Antygona, Iliada i Odyseja.
9. Złamanie zasady decorum zapoczątkował Szekspir, łącząc tragizm z komizmem, np. w Romeo i Julii.
10. Głównym celem zasady decorum było zapewnienie harmonii i spójności w utworach literackich.

Decorum pozostaje jedną z kluczowych zasad starożytnej estetyki, która wpłynęła na rozwój literatury w kolejnych epokach. Warto znać jej zasady, aby lepiej rozumieć klasyczne dzieła i historię literatury.

Matura język polski — darmowe próbki notatek i pełny pakiet

Z wielką przyjemnością zachęcam wszystkich zainteresowanych do pobrania zupełnie darmowych próbek notatek do matury z języka polskiego dostępnych na naszej stronie w zakładce Darmowe materiały.

Nasze opracowania są starannie przygotowane i stanowią doskonałe narzędzie do przygotowań przed egzaminem maturalnym.

Chcesz otrzymać darmowy dysk z ponad 30 plikami PDF do matury? – podbijaj śmiało w wiadomości prywatnej na INSTAGRAMIE.

Dla tych, którzy są zdecydowani i chcą mieć pełen dostęp do naszych materiałów, serdecznie zapraszamy do odwiedzenia naszego sklepu.

Tam można nabyć pełne opracowania i kompleksowe notatki do matury z polskiego PDF, a cena za jedno opracowanie wynosi zaledwie około 60 groszy.

To wyjątkowo korzystna oferta, która umożliwia zdobycie cennych materiałów edukacyjnych za niewielką opłatą.