Tędy i owędy — streszczenie (Melchior Wańkowicz)

„Tędy i owędy” (1961) to zbiór gawęd Melchiora Wańkowicza, które bawią i jednocześnie wzruszają czytelnika. Umieszczone są one w czasach końca zaborów, dwudziestolecia międzywojennego i rzeczywistości PRL-u. Ta pozycja od niedawna obowiązuje na egzaminie ósmoklasisty.

Zanim zaczniemy opracowanie, chcę Cię uspokoić — „Tędy i owędy” to lektura, której nie musisz znać w całości, wystarczy jeden z ośmiu rozdziałów. W tej notatce pokażę wszystkie informacje, które będą konieczne (w tym pojęcie gawędy i reportażu).

Tędy i owędy — wprowadzenie

Jak wspomniałem chwilę wcześniej „Tędy i Owędy” to zbiór wspomnień Melchiora Wańkowicza.

Książka ta jest uważana za jedno z najważniejszych dzieł polskiej literatury reporterskiej XX wieku. Jest to składanka luźnych tekstów, w których Wańkowicz opisuje wspomnienia ze swojego życia w swobodny sposób, relacjonuje wydarzenia społeczne i polityczne, oraz portretuje ludzi i ich codzienne życie (np. zakupy, przesiadywanie w kawiarni).

Główną cechą charakterystyczną „Tędy i Owędy” jest niezwykła umiejętność obserwacji autora oraz jego zdolność do wnikliwego analizowania zjawisk społecznych. 

Wańkowicz był wyjątkowym obserwatorem rzeczywistości, co sprawia, że jego reportaże są nie tylko dokumentacją konkretnych wydarzeń, ale także cennym źródłem wiedzy o polskim społeczeństwie (np. możemy zestawić życie szkolne z dzisiejszym — występował podział klas ze względu na płeć, mundurki).

Książka składa się z ośmiu rozdziałów, z których każdy stanowi osobną, zamkniętą historię. Wańkowicz porusza w nich różnorodne tematy, od życia codziennego, poprzez historie szkolne, aż po kwestie społeczne i polityczne. Nie brak również humoru i ironii w jego relacjach, co sprawia, że teksty te są nie tylko cenne pod względem poznawczym, ale także interesujące pod względem literackim (gawęda, repotraż).

Oprócz wartości literackiej „Tędy i Owędy” ma także duże znaczenie historyczne. Lektury stanowi bowiem doskonałe źródło do poznania atmosfery i obyczajów panujących w Polsce w okresie międzywojennym. Dzięki temu czytelnik może zrozumieć nie tylko wydarzenia opisane w książce, ale także szerszy kontekst historyczny, w którym się one rozgrywały.

Warto również zaznaczyć, że „Tędy i Owędy” były inspiracją dla wielu późniejszych reportażystów oraz dziennikarzy.

Styl Melchiora Wańkowicza, jego sposób opowiadania historii oraz umiejętność kreowania barwnych postaci i miejsc, wywarły duży wpływ na rozwój polskiego reportażu i dziennikarstwa literackiego.

Tędy i owędy — bohaterowie

Można ze śmiałością uznać, że rolę narratora pełni sam Melchior Wańkowski, jednak cechy i charakter bohatera należy traktować z lekkim przymrużeniem oka. Poznajemy doświadczenia Melchiora z czasów szkolnych, życia na emigracji oraz jego codzienność w Polsce po zakończeniu II Wojny Światowej.

Bohater to wyróżniająca się postać już za czasów szkolnych, dużo wagaruje, okłamuje innych, dokucza nauczycielom, ale przy okazji nie można odmówić mu pewności siebie, inteligencji i wrażliwości. Warto zauważyć jednak ewolucję bohatera na przestrzeni czasu — z zadziornego i niesfornego ucznia staje się dorosłym mężczyzną.

W części poświęconej edukacji poznajemy też inne osoby, z którymi Melchior przeżywał szkolną rzeczywistość – pozostałe postaci „Tędy i owędy” często mają przypisane pseudonimy.

Jak to w życiu mężczyzny — nie zabrakło także kobiet, z którymi autor romansował (Alusia, Ewa). W czasach póżniejszej dorosłości pojawia się także żona Melchiora (Królik) oraz jego córka Marta.

Tędy i owędy — czas i miejsce akcji

W lekturze Melchior Wańkowicz przenosi nas w kilka miejsc (np. Stany Zjednoczone po zakończeniu II Wojny Światowej). Jednak większość fabuły toczy się w Warszawie w Gimnazjum Chrzanowskiego, gdzie bohater uczył się w czasach młodości.

ODBIERZ DARMOWE PRÓBKI NOTATEK PDF Z JĘZYKA POLSKIEGO JUŻ TERAZ!

Tędy i owędy — plan wydarzeń

1. Wyjazd do Warszawy na egzaminy wstępne do gimnazjum Chrzanowskiego.
2. Czasy szkolne — wspomnienia z młodości, przypały z nauczycielami.
3. Podjęcie pracy po maturze w szkole jako nauczyciel historii.
4. Studia prawnicze i uzyskanie magistra.
5. Podróże na Wschód (okolice Litwy), zaciągnięcie do wojska.
6. Praca jako redaktor w warszawskich gazetach.
7. Ślub i narodziny córki.
8. Dwudziestoletni wyjazd na emigrację
9. Powrót do ojczyzny.
10. Zatrudnienie jako dziennikarz w Warszawie i życie w kamienicy.

Tędy i owędy — streszczenie

Akcja utworu zaczyna się przyjazdem głównego bohatera w Warszawy na egzaminy wstępne do klasy w gimnazjum Chrzanowskiego. Poznajemy wtedy okoliczności związane z codzienną nauką w szkole — wagary, przeszkadzanie nauczycielom. Narrator nie należał do grona wybitnych uczniów, często ściągał i „ślizgał” się z klasy do klasy z pomocą kolegów. Melchior nie ukrywa także swoich relacji z dziewczętami, zwłaszcza jeśli chodzi o pensjonariuszki zamieszkujące u Pani Rudzkiej.

Po napisaniu matury (z małymi problemami — poprawka z matmy) narrator rozpoczyna pracę jako nauczyciel historii. Jest dość surowy dla swoich uczniów, stawia słabe oceny — być może to pewnego rodzaju zemsta narratora za swoje nieprzyjemne sytuacje z młodości (często musiał za karę zostawać po lekcjach).

Jako osoba dorosła Melchior znacznie zmężniał — prowadził studenckie życie i włączał się powoli w życie społeczne, interesował się także polityką. Podjął też studia prawnicze, ukończył je z tytułem magistra — tym razem już dużo bardziej uczciwie i sumiennie, niż za czasów gimnazjum.

Poza edukacją Melchior dużą część życia spędził na podróżach, pełnych dobrej zabawy i oczywiście alkoholu. Poza granicami państwa narrator poznaje świat — przygląda się pracy na roli, odwiedza fabrykę cygar. Służy także jako wojskowy i pokazuje realia w tym środowisku, chociaż narrator często migał się od ćwiczeń i symulował choroby.

Po zwolnieniu z wojska (biały bilet) i ukończeniu studiów narrator wziął ślub, miał też dwie córki. A zatrudnienie znalazł jako redaktor w warszawskich gazetach (Kurier Poranny, Przegląd Wieczorny).

Kolejne kilkanaście lat autor spędził na emigracji (np. Kuba, Meksyk, Hiszpania, Stany Zjednoczone), gdzie często popełniał wpadki językowe. 

Ostatecznie narrator w „Tędy i owędy” powraca do kraju i zamieszkuje w kamienicy w Warszawie. Życie w niej przyrównuje do realiów polskich.

Tędy i owędy — wnioski

W gawędach Melchiora Wańkowicza „Tędy i owędy” poznajemy przeszłość autora przekazaną za pomocą anegdotek i humorystycznych historyjek, które nie zawsze kończyły się pozytywnie (np. poprawka matury z matematyki).

Swobodny układ i język dzieła „Tędy i owędy” sprawia, że życie szkolne przeplata się z czasami wojennymi oraz okresem na emigracji. Wańkowicz zawarł także szarą rzeczywistość PRL-u, która wzbudza pewnego rodzaju nostalgię i sentyment, ale przynosi także negatywne odczucia.

Charakter gawędy sprawia, że wydarzenia są bardziej przystępne dla czytelnika i ułatwiają zrozumienie kontekstu społecznego czasów współczesnych autorowi.

Pełno jest dygresji, dowcipów, mieszania wątków i nieoczywistych rozwiązań — to może sprawić, że czytając to dzieło, będziemy czuć się nieco zagubieni.

Tędy i owędy — podsumowanie

• Tędy i owędy to zbiór gawęd o charakterze reportersko-refleksyjnym autorstwa Melchiora Wańkowicza.
• Głównym wątkiem są czasy szkolne narratora, pełne zabawnych sytuacji (np. opracowywanie metod ściągania, żeby zdać do kolejnej klasy).
• Gawędę można zaobserwować też w epopei narodowej Mickiewicza pt. Pan Tadeusz (wypowiedzi Wojskiego).
• Styl Wańkowicza w „Tędy i owędy” należy do wyjątkowych, zdarzenia są przedstawione z wyrafinowanym humorem i mają charakter subiektywny, oparty na żywiowych obserwacjach.
• Narratora utworu można utożsamiać z samym Wańkowiczem, ale należy traktować głównego bohatera jako kreację literacką — to nie jest autobiografia, chociaż zawiera wiele faktów z życia autora.
• Poza codziennymi sprawami, narrator ujawnia nam także społeczne zmiany — np. strajk szkolny, wybuch wojny.

Tędy i owędy — czym są reportaż i gawęda?

Przy omawianiu “Tędy i owędy” koniecznie zapoznaj się z definicjami reportażu i gawędy – zdecydowanie mogą się one przydać na egzaminie ósmoklasisty, a póżniej maturze z języka polskiego.

Gawęda – definicja i cechy

Gawęda to luźna, nieformalna forma literacka wywodząca się z czasów szlacheckich (np. wypowiedzi Wojskiego w Panu Tadeuszu), często mająca charakter rozmowy, anegdoty lub opowieści z życia codziennego. Charakteryzuje się swobodnym stylem narracji, często pełnym humoru lub ironii. 

Autor gawędy może być zaangażowany emocjonalnie w opowiadane historie, co sprawia, że teksty te są często pełne osobistwych wątków.

Gawędy mogą poruszać różnorodne tematy, od życia społecznego, poprzez przyrodę, po codzienne sytuacje czy obserwacje z życia.

Charakterystyczne cechy gawędy to:

• swobodny styl — gawęda często jest opowiadana lub pisana w sposób spontaniczny, jakby autor rozmawiał z czytelnikiem.
• anegdotyczność — często zawiera zabawne lub ciekawe historie z życia, które mają na celu rozbawić lub zainteresować czytelnika (np. wzbudzić nostalgię).
• osobiste zaangażowanie — autor często wplata własne doświadczenia, uczucia i refleksje, co czyni go bardziej autentycznym.
• lekkość i humor — gawęda może być lekka, przyjemna w odbiorze, a także zawierać elementy humorystyczne.

ODBIERZ DARMOWE PRÓBKI NOTATEK PDF Z JĘZYKA POLSKIEGO JUŻ TERAZ!

Reportaż — definicja i cechy 

Reportaż to gatunek dziennikarski, który opiera się na rzetelnej pracy reporterskiej i analizie faktów.

Charakteryzuje się głębokim zainteresowaniem tematem oraz dokładnym, często dogłębnym, badaniem materiału. Tutaj przykładem może być wywiad Hanny Krall przeprowadzony z Markiem Edelmanem – „Zdążyć przed Panem Bogiem”.

Autor reportażu ma za zadanie przedstawić czytelnikom informacje o rzeczywistości, zjawiskach społecznych, politycznych, kulturowych itp., w sposób rzeczowy, obiektywny i przystępny.

Charakterystyczne cechy reportażu to:

• rzetelność i dokładność — autor reportażu opiera się na faktach i rzeczywistości, dokładnie analizując i sprawdzając materiał, czy dane zagadnienie.
• obiektywność — choć autor może mieć swoje własne poglądy, celem reportażu jest przedstawienie sytuacji lub zjawiska w sposób możliwie najbardziej obiektywny (przeciwieństwo gawędy).
• analiza i kontekst — reportaż często zawiera głębszą analizę i kontekst wydarzeń, które przedstawia, aby czytelnik mógł zrozumieć pełniejszy obraz sytuacji (w „Zdążyć przed Panem Bogiem będzie to np. powstanie w getcie, czy praca Edelmana jako kardiolog).
• jasność i klarowność — reportaż powinien być napisany w sposób przystępny dla czytelnika, unikając zbytniej skomplikowania i skomplikowanych zwrotów.

Podsumowując, choć zarówno gawęda, jak i reportaż są formami narracji, mają w sobie wspólny element, natomiast gawęda skupia się na luźnej, często subiektywnej narracji, podczas gdy reportaż ma na celu rzetelne przedstawienie faktów i zjawisk społecznych w sposób obiektywny i klarowny.

Matura 2024 – darmowe próbki notatek i pełny pakiet

Z wielką przyjemnością zachęcam wszystkich zainteresowanych do pobrania zupełnie darmowych próbek notatek do matury z języka polskiego dostępnych na naszej stronie w zakładce Darmowe materiały.

Nasze opracowania są starannie przygotowane i stanowią doskonałe narzędzie do przygotowań przed egzaminem maturalnym.

Chcesz otrzymać darmowy dysk z ponad 30 plikami PDF do matury? – podbijaj śmiało w wiadomości prywatnej na INSTAGRAMIE.

Dla tych, którzy są zdecydowani i chcą mieć pełen dostęp do naszych materiałów, serdecznie zapraszamy do odwiedzenia naszego sklepu.

Tam można nabyć pełne opracowania i kompleksowe notatki do matury z polskiego PDF, a cena za jedno opracowanie wynosi zaledwie około 60 groszy. To wyjątkowo korzystna oferta, która umożliwia zdobycie cennych materiałów edukacyjnych za niewielką opłatą.

Artykuł zawiera: czym są gawęda i reportaż, streszczenie lektury „Tędy i owędy”.