Środki stylistyczne i nie tylko – przykłady

Cześć – jeśli szukasz spisu wszystkich najważniejszych pojęć z polskiego, to idealnie trafiłaś/trafiłeś! Jeśli chcesz znaleźć jakąś konkretną definicję, to jeszcze lepiej. W tym artykule przedstawię Ci dzisiaj zbiór wszystkich słów z definicjami i przykładami, które będą mogły pojawić się na egzaminie ósmoklasisty lub maturze.

Lista poniżej nie ogranicza się jedynie do środków stylistycznych – to pełny wykaz pojęć na polski, które mogą się przydać!

Środki literackie – jak się ich nauczyć?

Nie da się ogarnąć wszyskich pojęć i środków stylistycznych w jeden wieczór. Większość z nich kojarzysz po prostu z lekcji. Onomatopeja, apostrofa, metafora – kojarzysz te pojęcia, ale nie wiesz do końca, czym są. Usiądź w wolnej chwili (o ile będzie) przygotuj sobie podobną tabelkę i po prostu powtarzaj definicje na konkretnych przykładach.

Środki stylistyczne i ich funkcje:

Środki stylistyczne są nieodłącznym elementem literatury i języka polskiego. Stanowią one narzędzia, które pisarze i poeci wykorzystują w celu nadania swoim tekstom wyjątkowości i piękna. W tym rozdziale przedstawimy 225 definicji różnych środków stylistycznych, innych ważnych pojęć z języka polskiego, ich funkcje oraz przykłady i zastosowania.

Środki artystyczne mają różnorodne funkcje w tekście. Mogą służyć do budowania nastroju czy atmosfery danego fragmentu, tworzenia obrazowych opisów, wywoływania emocji czy nadawania rytmu tekstu. Przykładowo, porównanie jest środkiem stylistycznym używanym do porównywania dwóch różnych rzeczy bez użycia słowa „jak“. Dzięki temu można stworzyć silny obraz lub porównanie, które pobudza wyobraźnię czytelnika – np. silny jak dąb.

Warto zauważyć, że znajomość środków stylistycznych jest niezwykle przydatna zarówno w szkole, jak i na egzaminach ósmoklasisty czy maturze. Znając definicje i przykłady różnych środków stylistycznych, uczniowie mogą lepiej analizować teksty literackie oraz samodzielnie tworzyć piękne i wyraziste kompozycje pisemne.

W kolejnych częściach tego artykułu przedstawię szeroki zakres środków stylistycznych i ważnych pojęć wraz z ich funkcjami i przykładami zastosowania. Będzie to cenne źródło informacji dla każdego, kto chce zgłębić tajniki piękna języka polskiego i literatury – a przede wszyskim ogarnąć materiał na egzamin ósmoklasisty i maturę.

ODBIERZ DARMOWE PRÓBKI NOTATEK DO MATURY Z JĘZYKA POLSKIEGO JUŻ TERAZ!

Epitet – najbardziej popularny środek stylistyczny

Pierwszym środkiem stylistycznym, na który się skupimy i zasługuje na chwilę osobnej uwagi jest epitet.

Epitet to przymiotnik lub przymiotnikowy zwrot, który ma za zadanie opisać lub uwydatnić cechy przedmiotu, lub osoby. Jest to jeden z najczęściej stosowanych środków artystycznych w literaturze. Przykładem epitetu może być „biały” w zwrocie „biały kwiat”, który podkreśla czystość i delikatność tego kwiatu.

Żeby łatwo zapamiętać zastosujmy trochę prostej matematyki. Przymiotnik (jaki? jaka? jakie?) + rzeczownik (kto? co?) = epitet. Błękitne niebo, groźny pies, przebiegły lis, bystry maturzysta, i tak bez końca.

A teraz rozpocznijmy maraton po wszystkich, najważniejszych pojęciach z języka polskiego.

Środki stylistyczne przykłady na literę A:

1. Aforyzm — sentencja, złota myśl. Zwięzła wypowiedź, formułująca w błyskotliwej formie ogólne spostrzeżenie, myśl filozoficzną, czy moralną.

2. Akcent — wyróżnienie sylaby w wyrazie lub wyrazu w zdaniu za pomocą nasilenia głosu.

3. Akcja — ciąg następujących po sobie zdarzeń w utworze literackim lub w filmie.

4. Akt — część utworu dramatycznego lub przedstawienia teatralnego. Spotykany, chociażby w Weselu Stanisława Wyspiańskiego. 

5. Alegoria — postać, motyw lub fabuła mające poza znaczeniem dosłownym stały umowny sens przenośny. Na przykład lis jest alegorią przebiegłości, róża — miłości.

6. Aliteracja — powtórzenie tych samych liter i sylab na początku wyrazów w wersie, w kolejnych wersach lub w zdaniu, na przykład: Veni, vidi, vici.

7. Aluzja literacka — nawiązanie w tekście utworu literackiego do innego dzieła (np. Nie-Boska Komedia nawiązująca do Boskiej komedii Dantego).

8. Anafora — powtórzenie tego samego wyrazu lub zwrot u na początku kolejnych zdań, wersów, zwrotek. Przykład poniżej:

9. Anakolut — zdanie mające wadliwą i celową konstrukcję składniową, błąd składniowy zniekształcający budowę zdania w taki sposób, że zanika związek logiczny między jego częściami.

10. Anegdota — krótkie opowiadanie o jakimś zabawnym lub niezwykłym zdarzeniu. Historia opowiedziana w dziele sztuki, zwłaszcza w utworze l literackim.

11. Animizacja — rodzaj metafory polegającej na przypisywaniu przedmiotom, zjawiskom przyrody lub pojęciom abstrakcyjnym właściwości istot żywych, np. niebo płacze, chmura goni chmurę.

12. Antyteza — środek stylistyczny polegający na zestawieniu elementów znaczeniowo przeciwstawnych w jedną całość treściową w celu uzyskania większej ekspresji — np. lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu. 

13. Antyutopia — wizja społeczeństwa zmierzającego do katastrofy i samo u nicestwienia. Również utwór fabularny przedstawiający taką wizję. Np. całe lektury jak Folwark zwierzęcy, Rok 1984.

14. Apokryf — księga biblijna, niezaliczana do kanonu ksiąg świętych, nie znajdziemy ich w Piśmie Świętym.

15. Apostrofa – bezpośrednie zwrócenie się do fikcyjnego adresata, do osoby, bóstwa, idei, wydarzenia, pojęcia lub przedmiotu, nadające wypowiedzi patetyczny charakter.

16. Archaizm — wyraz, forma wyrazu, konstrukcja składniowa, które wyszły z u życia, również coś przestarzałego. Żeby zobaczyć, czym są archaizmy, wystarczy zerknąć na lekturę Bogurodzica.

17. Archaizacja — nadanie dziełu sztuki lub językowi form właściwych epoce minionej. Wprowadzenie do utworu literackiego archaicznych elementów słownictwa.

18. Archetyp — pierwowzór jakiejś postaci, zdarzenia, motywu. Na przykład Demeter jako wzór matczynej, bezgranicznej miłości.

19. Arcydzieło — wybitne dzieło, wybitne osiągnięcie w czymś, rzecz umiejętnie przeprowadzona.

20. Arkadia — kraina, gdzie panuje spokój, ład i szczęśliwość.

21. Artykuł — tekst publicystyczny, literacki lub naukowy zamieszczony w gazecie, lub czasopiśmie.

22. Autobiografia — opis własnego życia, niekiedy ujęty w formę fabularną.

23. Awangarda — grupa osób, których twórczość lub działalność w jakiejś dziedzinie jest nowatorska i niekonwencjonalna. Również ogół zróżnicowanych tendencji w sztuce XX w., odznaczających się radykalnym nowatorstwie.

Środki stylistyczne przykłady na literę B:

24. Bajka — opowiadanie o treści fantastycznej lub krótki utwór, przeważnie wierszowany, o charakterze satyrycznym i dydaktycznym.

25. Ballada — wierszowany utwór o niezwykłej, często fantastycznej tematyce.

26. Barok – kierunek występujący w kulturze europejskiej w XVII – XVIII w. Widoczne przeładowanie szczegółami, ozdobami.

27. Baśń — opowiadanie o treści fantastycznej.

28. Biblijne gatunki literackie:

• przypowieść — alegoryczne opowiadanie o treści moralnej i dydaktycznej lub religijnej.
• psalm — starotestamentowa pieśń religijna, literacki utwór liryczny wzorowany na pieśniach biblijnych.
• hymn — uroczysty i podniosły utwór poetycki lub oparty na nim wokalny utwór muzyczny, sławiący Boga, bohaterów, wielkie idee itp.
• list — gatunek literatury stosowanej, pisemna wiadomość wysłana przez jedną osobę do drugiej.
• apokalipsa — utwór, w którym zawarta jest prorocza, zwykle groźna i przerażająca wizja przyszłości.
• kazanie — tekst, wygłaszany przez duchowieństwo do wiernych, najczęściej podczas nabożeństwa. Kazaniem określić też można treść pisaną takiego przemówienia.
• lament (tren) – pieśń lamentacyjna, wyrażająca żal z powodu czyjejś śmierci, napisana na cześć zmarłego, opisująca jego chwalebne czyny, zasługi, zalety.
• pieśń — wiersz liryczny przeznaczony do recytacji lub śpiewu, część poematu epickiego.
• elegia — utwór liryczny, bez określonej miary wierszowej, zwykle o tematyce żałobnej i refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.
• kroniki — chronologiczny zapis wydarzeń z życia państwa, organizacji lub instytucji, utwór literacki typowy dla średniowiecza, zawierający opis wydarzeń przeszłych lub współczesnych autorowi.
• opowiadanie — krótki utwór epicki. Najczęściej opowiadanie ogranicza się do jednego wątku fabularnego. Charakterystyczne dla opowiadania jest występowanie luźnej akcji/brak wyraźnej konstrukcji.

Środki stylistyczne przykłady na literę C:

29. Chanson de geste — francuski średniowieczny poemat epicki, opiewający bohaterskie czyny rycerzy historycznych lub legendarnych.

30. Chór — w starożytnej Grecji: zbiorowe recytacje, śpiewy i tańce w czasie uroczystości ku czci Dionizosa, później występujące jako stały element tragedii antycznej. Zespół wykonawców tych recytacji i tańców.

31. Cyganeria — środowisko artystów prowadzących ekscentryczny styl życia, (nazwa środowiska artystycznego, którego członkowie spędzają czas na wspólnych zabawach i tworzeniu, demonstrując pogardę dla konwenansów, norm społecznych i materializmu).

32. Czarny humor — przedstawienie rzeczy tragicznych w sposób humorystyczny.

ODBIERZ DARMOWE PRÓBKI NOTATEK DO MATURY Z JĘZYKA POLSKIEGO JUŻ TERAZ!

Środki stylistyczne przykłady na literę D:

33. Dadaizm — ruch artystyczny, którego głównymi hasłami były dowolność wyrazu artystycznego, zerwanie z wszelką tradycją i swoboda twórcza odrzucająca istniejące kanony.

34. Dandyzm — wyszukana, często przesadna, elegancja w sposobie bycia i zachowaniu. Charakteryzuje się szczególną dbałością o strój i nienaganne maniery, kurtuazją, nonszalancją, ekstrawagancją i dynamizmem.

35. Dandys — mężczyzna o wyszukanym sposobie ubierania się i dość swobodnych obyczajach.

36. Decorum — starożytna zasada właściwego zharmonizowania i ładu poszczególnych elementów dzieła literackiego.

37. Dekadentyzm – prąd w sztuce, charakterystyczny dla przełomu XIX i XX wieku, oznacza upadek, rozpad, rozkład.

38. Dramat — utwór literacki, którego akcja przedstawiona jest w dialogach i monologach, przeznaczony do wystawienia na scenie, jeden z trzech głównych rodzajów literackich (obok epiki i liryki).

39. Dramat groteskowy — cechuje go zanik tradycyjnej akcji, sprowadzonej do ciągu luźnych, bezsensownych scen, w których działania postaci pozbawione są motywacji psychologicznej. Dramat ten posługuje się groteską i parodią. Występowanie obok siebie scen komicznych i dramatycznych.

40. Dramat romantyczny — dramat powstały w okresie romantyzmu, charakteryzujący się swobodną konstrukcją akcji, łączeniem pierwiastków fantastycznych z historycznymi oraz komicznych z tragicznymi.

41. Druga awangarda — określenie uogólniające dla kierunków i grup poetyckich tworzących w latach 30. XX wieku.

42. Dworska poezja — miała zaskakiwać odbiorcę, dowodzić mistrzostwa autora, bawić i uatrakcyjniać uczty i rozmaite dworskie spotkania.

43. Dygresja — krótka uwaga lub wypowiedź odbiegająca od głównego tematu rozmowy, utworu literackiego itp.

44. Dziennik — pismo wychodzące codziennie. Także księga o charakterze urzędowym, w której prowadzone są codzienne zapisy.

Środki stylistyczne przykłady na literę E:

45. Egzystencjalizm — kierunek filozoficzny oraz prąd literacki podkreślający znaczenie człowieka jako jednostki wolnej.

46. Ekspresjonizm — kierunek w literaturze i sztuce początku XX w. traktujący dzieło jako subiektywny wyraz spotęgowanych przeżyć artysty.

47. Elipsa — opuszczenie w zdaniu wyrazu lub wyrazów domyślnych w szerszym kontekście.

48. Epigramat — krótki utwór poetycki o zaskakującej puencie, w starożytności: wierszowany napis na pomnikach, grobowcach itp.

49. Epika — jeden z trzech rodzajów literackich, obejmujący utwory, których podstawową formę wypowiedzi stanowi narracja.

50. Epilog — końcowa część utworu literackiego. W dramacie starożytnym: zwrócenie się do widowni wyjaśniające zamierzenia autora i sens przedstawienia.

51. Epos — długi poemat epicki opiewający w podniosłej formie czyny bohaterów narodowych.

52. Esej — krótka rozprawa naukowa lub literacka ujmująca temat w sposób subiektywny.

53. Eufemizm — słowo lub wyrażenie użyte zastępczo w celu złagodzenia wyrażeń drastycznych, dosadnych lub nieprzyzwoitych.

54. Ezopowa mowa — sposób formułowania wypowiedzi polegający na utrzymaniu treści moralizujących lub satyrycznych pod osłoną alegorii, lub wieloznacznych fabuł.

Środki stylistyczne przykłady na literę F:

55. Fabuła — układ zdarzeń, wątków przedstawionych w utworze literackim lub w filmie.

56. Fantasy — gatunek literacki lub filmowy używający magicznych i innych nadprzyrodzonych form, motywów, jako pierwszorzędnego składnika fabuły, myśli przewodniej, czasu, miejsca akcji, postaci i okoliczności zdarzeń.

57. Fantastyka — twórczość literacka, filmowa lub inna przedstawiająca świat i wydarzenia nierealne.

58. Felieton — krótki utwór publicystyczny.

59. Fikcja literacka — artystyczne przekształcenie elementów świata rzeczywistego w utworze literackim.

60. Frazeologizm — ustabilizowane w danym języku połączenie wyrazów, którego znaczenie nie wynika ze znaczeń tych wyrazów.

Środki stylistyczne przykłady na literę G:

61. Gatunek literacki — forma utworu literackiego, charakteryzująca się swoistą budową oraz stylistyką.

62. Gra słów — figura stylistyczna polegająca na użyciu tych samych lub podobnie brzmiących wyrazów celem uzyskania odmiennych znaczeń, nastrojów i funkcji. Gra słów bywa stosowana dla osiągnięcia efektów dramatycznych lub żartobliwych.

63. Groteska — szczególny rodzaj komizmu polegający na przejaskrawianiu świata przedstawionego i zestawianiu kontrastów, utwór literacki, muzyczny lub plastyczny oparty na takich zasadach.

Środki stylistyczne przykłady na literę H:

64. Hagiografia — dział piśmiennictwa kościelnego obejmujący żywoty świętych oraz legendy o nich, opisywanie czyjegoś życia w sposób bezkrytyczny i bardzo pochlebny.

65. Hiperbola — zwrot stylistyczny polegający na zamierzonej przesadzie w opisie przedmiotu lub zjawiska, np. morze bezbrzeżne.

66. Humanizm — postawa moralna i intelektualna zakładająca, że człowiek jest najwyższą wartością i źródłem wszelkich innych wartości.

67. Hybris — nieposkromiona pycha, zuchwałość i arogancja, cechy, które według starożytnych Greków obrażały bogów i wywoływały ich zemstę.

Środki stylistyczne przykłady na literę I:

68. Idealizacja — wyobrażanie sobie lub przedstawianie czegoś jako dużo lepszego niż w rzeczywistości.

69. Impresjonizm — kierunek w kulturze europejskiej, którego główną zasadą było utrwalanie ulotnych wrażeń artysty.

70. Indywidualizacja — proces kształtowania się cech indywidualnych jednostki lub zbiorowości, dostosowywanie norm, zasad itp. do potrzeb jednostek lub konkretnych grup.

71. Incipit — początkowe wyrazy utworu literackiego, piosenki itp. przytaczane wtedy, gdy utwór nie ma tytułu.

72. Inscenizacja — wystawienie na scenie utworu literackiego lub muzycznego. Interpretacja artystyczna tekstu dramatycznego w teatrze

73. Instrumentacja głoskowa – środek stylistyczny polegający na takim doborze słów w tekście, aby poprzez bliskie sąsiedztwo powtarzających się podobnych głosek nadać mu szczególną wartość brzmieniową.

74. Interpretacja — wydobycie i wyjaśnienie sensu czegoś.

75. Intertekstualność — sposób ukształtowania dzieła, dzięki któremu wchodzi ono w różnorodne związki z innymi tekstami nie tylko literackimi, ale również tekstami kultury.

76. Inwersja — odstępstwo od zwykłego szyku wyrazów w zdaniu.

77. Inwokacja — rozwinięta apostrofa stanowiąca początek utworu literackiego.

78. Ironia — drwina, złośliwość lub szyderstwo ukryte w wypowiedzi pozornie aprobującej.

79. Ironia romantyczna — określa koncepcję postawy twórcy wobec świata, wyrażająca się w przekonaniu o dominacji fantazji twórczej.

80. Ironia sokratyczna — wmanewrowanie przeciwnika w sytuację, w której nie może odeprzeć argumentów.

81. Ironia tragiczna — kategoria estetyczna określająca działania bohatera, którego wyczyny, wbrew jego wiedzy i woli prowadzą do katastrofy.

Środki stylistyczne przykłady na literę J:

82. Jasełka — widowisko mające za treść narodzenie Chrystusa.

 83. Język literacki — pisana, staranna odmiana języka ogólnego.

Środki stylistyczne przykłady na literę K:

 84. Kanon – ogólnie przyjęta zasada czy wzorzec (postępowania, estetyki).

 85. Karnawalizacja – termin literaturoznawczy odwołujący się do ludowej kultury śmiechu i tradycji karnawału, oznaczający zawieszenie lub zakwestionowanie normalnie rządzących światem praw i oficjalnych hierarchii w ramach utworu literackiego.

86. Katastrofizm — charakterystyczna dla kultury XX wieku tendencja, polegająca na przekonaniu o nieuchronności zagłady, którą może spowodować kryzys wartości filozoficznych, moralnych, lub czynniki zewnętrzne, takie jak wojny czy kataklizmy.

87. Katharsis — jedna z podstawowych cech tragedii, zwłaszcza starożytnej (antycznej). Celem sztuki jest wzbudzenie u widza uczuć litości i trwogi, aby przez to następnie oczyścić jego umysł z tych doznań.

 88. Kicz — kompozycja plastyczna, utwór literacki, film itp. o małej wartości artystycznej.

 89. Klasycyzm — kierunek w kulturze i sztuce europejskiej nawiązujący do wzorów kultury antycznej.

 90. Kolokwializm — wyraz lub wyrażenie niedbałe, używane w języku potocznym.

 91. Komedia — utwór sceniczny lub filmowy przedstawiający w sposób zabawny, lub satyryczny postacie, obyczaje, wydarzenia itp.

 92. Komizm słowny – świadoma próba wywołania u odbiorcy wesołości przy użyciu środków lingwistycznych.

93. Komizm sytuacyjny — komizm polegający na zabawnym, nieoczekiwanym spiętrzeniu niefortunnych albo niezwykłych przypadków i zachowań bohatera komicznego.

94. Komizm postaci — próba wywołania reakcji wesołości u odbiorcy sposobem prezentacji konkretnej postaci, przez szczególne uwypuklenie jej charakterystycznych cech.

95. Kompozycja — układ elementów tworzących estetyczną całość.

96. Konceptyzm — nurt literacki w barokowej literaturze hiszpańskiej i włoskiej charakteryzujący się stosowaniem niezwykłych skojarzeń i zaskakujących puent.

97. Kontekst — zespół odniesień niezbędnych do zrozumienia utworu literackiego, dzieła naukowego.

98. Konwencja — zespół cech charakterystycznych dla dzieł artystycznych przyjęty przez twórcę.

99. Kronika — chronologiczny zapis ważniejszych wydarzeń z życia państwa, instytucji, organizacji itp.

Środki stylistyczne przykłady na literę L:

100. Lament — utwór poetycki, którego treścią jest opłakiwanie czyjejś śmierci lub klęski.

 101. Legenda — opowieść dotycząca życia świętych i bohaterów lub jakichś wydarzeń historycznych, nasycona motywami fantastyki i cudowności.

 102. Liryka — jeden z trzech rodzajów literackich, obejmujący utwory, które wyrażają uczucia i refleksje jednostki.

 103. Literatura faktu — utwory o charakterze dokumentalnym.

 104. Literatura piękna (beletrystyka) – utwory fabularne pisane prozą.

105. Literatura zaangażowana -literatura poruszająca problematykę ideologiczną i społeczną.

106. Literatura łagrowa – literatura obozowa opisująca losy więźniów sowieckich obozów.

Środki stylistyczne przykłady na literę M:

107. Mecenat — pomoc udzielana artystom, pisarzom i uczonym 

108. Mesjanizm — w Polsce w pierwszej połowie XIX w.: pogląd przypisujący zależnemu od trzech zaborców narodowi polskiemu rolę Mesjasza narodów, który poprzez swoje cierpienia zbawi całą ludzkość.

109. Metafizyczna poezja – nurt lirycznej poezji barokowej. Opisuje refleksje nad kruchością człowieka, nad czasem, śmiercią i przemijaniem.

110. Metafora — figura stylistyczna polegająca na nietypowym połączeniu wyrazów, dzięki któremu przynajmniej jeden z nich uzyskuje nowe znaczenie.

111. Metonimia — figura stylistyczna polegająca na zastąpieniu jednej nazwy inną, związaną z poprzednią stosunkiem powodu do skutku, części do całości itp., np. cała Warszawa, zamiast wszyscy mieszkańcy Warszawy.

112. Mimesis — kategoria estetyczna oznaczająca naśladowanie rzeczywistości przez sztukę.

113. Mistyfikacja literacka — celowe wprowadzenie kogoś w błąd przez nadanie czemuś pozorów prawdy.

114. Mit — opowieść o bogach, demonach, legendarnych bohaterach i nadnaturalnych wydarzeniach, będąca próbą wyjaśnienia odwiecznych zagadnień bytu, świata, życia i śmierci, dobra i zła oraz przeznaczenia człowieka.

115. Młoda Polska – okres w literaturze i sztuce polskiej przypadający na lata 1890 –1918.

116. Modernizm — kierunek w literaturze i sztuce przełomu XIX i XX w. eksponujący rolę indywidualizmu, symbolizmu i estetyzmu 

117. Monolog — dłuższa wypowiedź jednej osoby; w utworze literackim, zwłaszcza dramatycznym: dłuższa wypowiedź postaci kierowana do siebie albo bezpośrednio do widza lub czytelnika.

118. Morał — pouczający wniosek, który można wyciągnąć z jakiegoś wydarzenia lub sytuacji.

119. Motto — krótka myśl wyrażająca zasadę, którą się ktoś kieruje.

120. Motyw — idea, wątek lub postać utrwalone w kulturze, powtarzające się w utworach literackich różnych epok.

121. Mowa niezależna — dosłowne przytoczenie w utworze czyichś słów.

122. Mowa zależna — myśli i słów bohatera w taki sposób, jakby pochodziły od narratora, lecz z zachowaniem stylu charakterystycznego dla bohatera.

Środki stylistyczne przykłady na literę N:

123. Narracja — sposób wypowiedzi w utworze epickim, mający na celu przedstawienie zdarzeń w określonym porządku czasowym.

124. Narracja personalna — narrator personalny nie jest już właściwie narratorem, a bezosobową instancją narracyjną. W przypadku tej sytuacji narracyjnej można powiedzieć, że fabuła opowiada się „sama” – „opowiadacz” nie ujawnia w żaden sposób swojego istnienia jako osoby poza samym aktem mówienia (pisania).

125. Naturalizm — kierunek w literaturze i sztuce powstały w drugiej połowie XIX w., którego głównym założeniem było wierne rejestrowanie zjawisk życia, również w jego drastycznych przejawach.

126. Neologizm — wyraz, zwrot lub znaczenie wyrazu nowo powstałe w jakimś języku.

127. Nowomowa — język władzy i kontrolowanych przez nią środków przekazu w państwach totalitarnych, służący do manipulowania ludźmi i nastrojami społecznymi.

Środki stylistyczne przykłady na literę O:

128. Oda — uroczysty utwór poetycki opiewający wybitną postać, doniosłe wydarzenie itp.

129. Oksymoron — metaforyczne zestawienie wyrazów o przeciwstawnym, wykluczającym się znaczeniu, np. gorzkie szczęście.

130. Oniryzm — sposób przedstawiania rzeczywistości na wzór marzenia sennego.

131. Onomatopeja — wyraz lub ciąg wyrazów naśladujących swym brzmieniem dźwięki naturalne.

132. Opowiadanie — niewielki utwór pisany prozą, ograniczony zwykle do jednego wątku fabularnego.

133. Orientalizm — wyraz, zwrot lub konstrukcja składniowa przejęte z języków orientalnych, lub na nich wzorowane.

134. Oświecenie — prąd społeczno-kulturalny rozpowszechniony w Europie od końca XVII do początku XIX w., głoszący kult rozumu i wiedzy.

Środki stylistyczne przykłady na literę P:

135. Pamiętnik – utwór literacki zawierający opis wydarzeń oparty na bezpośredniej obserwacji autora, jego wspomnieniach i przeżyciach. 

136. Paradoks – twierdzenie zaskakująco sprzeczne z przyjętym powszechnie mniemaniem, często ujęte w formę aforyzmu. Także sytuacja pozornie niemożliwa, w której współistnieją dwa całkowicie różne lub wykluczające się fakty.

137. Parafraza – swobodna przeróbka utworu literackiego lub czyjejś wypowiedzi rozwijająca treść pierwowzoru.

138. Paralelizm – tożsamość lub podobieństwo treściowe, kompozycyjne lub składniowe kilku części utworu, zdań, wersów.

139. Parodia – wypowiedź lub utwór będące ośmieszającym naśladowaniem jakiegoś stylu, dzieła, gatunku literackiego itp.

140. Patos – podniosły charakter zdarzeń o wielkim, historycznym znaczeniu. Też styl mówienia lub pisania podkreślający wzniosłość tematu.

141. Peryfraza – figura stylistyczna polegająca na zastąpieniu słowa oznaczającego dany przedmiot, czynność, osobę itp. przez jego opis lub metaforę.

142. Pieśń – utwór wokalny do tekstu poetyckiego, wiersz liryczny przeznaczony śpiewu lub część poematu epickiego.

143. Piosenka – krótki i prosty utwór muzyczny z tekstem, przeznaczony do śpiewania.

144. Podmiot liryczny – fikcyjna postać w utworze lirycznym wypowiadająca swoje przeżycia, doznania, przemyślenia.

145. Poemat – dłuższy utwór wierszowany o charakterze epickim lub lirycznym.

146. Poemat heroikomiczny – poemat, w którym błahy temat przedstawiony jest w sposób patetyczny.

147. Poeta doctus – pojęcie oznaczające osobę wszechstronnie wykształconą, erudytę znającego języki klasyczne, jak również człowieka o wszechstronnych zainteresowaniach. Jest to także osoba obeznana z literaturą poprzednich epok, kulturą, sztuką oraz tradycją (np. Leonardo Da Vinci).

148. Poeta wyklęty – grupa poetów, którzy stali się udziałem licznych skandali obyczajowych, ich twórczość literacka spotykała się zwykle z odrzuceniem współczesnych, po śmierci autorów stając się przedmiotem kultu.

149. Poetyka – dział nauki o literaturze zajmujący się analizą i systematyką form literackich.

150. Poezja lingwistyczna – poezja, w której operuje się konwencjami mowy i językiem potocznym.

151.  Pointa – krótkie, często dowcipne, podsumowanie jakiejś wypowiedzi lub utworu literackiego.

152. Popularna literatura – dziedzina twórczości literatury obejmująca utwory adresowane do najbardziej szerokiego kręgu odbiorców i w związku z tym odznaczająca się zrozumiałym dla nich językiem oraz uproszczonymi schematami fabularnymi.

153. Porównanie – figura stylistyczna składająca się z dwu członów połączonych wyrazami porównującymi, np. jak, niby, niż, wskazującymi na podobieństwo pewnych zjawisk lub przedmiotów.

154. Porównanie homeryckie – porównanie, którego jeden człon jest rozbudowanym opisem ludzkich czynów zestawionych z zachowaniem zwierząt lub ze zjawiskami przyrody.

155. Postmodernizm – nurt w sztuce, literaturze i filozofii końca XX w., stanowiący krytykę nowoczesnej cywilizacji opartej na idei racjonalnego i jednolitego porządku istniejącego w świecie.

156. Powieść – długi, wielowątkowy utwór literacki pisany prozą.

157. Powieść paraboliczna – odmiana powieści, podobna strukturą do biblijnych przypowieści (paraboli), gdzie przedstawione postacie i wydarzenia nie są ważne ze względu na swe cechy jednostkowe, ale obrazują pewne uniwersalne prawdy dotyczące egzystencji ludzkiej, historii czy świata.

158. Powieść poetycka – utwór wierszowany epicko-liryczny, będący odmianą poematu epickiego.

159. Powieść polifoniczna – powieść, w której ukazywane są różne punkty widzenia bohaterów, traktowane przez autora na równych prawach. Ten typ narracji charakterystyczny jest dla powieści współczesnej, np. Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego.

160. Powieść psychologiczna – odmiana powieści poświęcona sferze przeżyć wewnętrznych postaci i analizie psychologicznej ich postępowania. Fabuła ma w niej znaczenie podrzędne, a narracja zbliża się do toku przeżyć bohatera.

161. Powieść realistyczna – odmiana powieści wykształcona w epoce pozytywizmu (II. poł. XIX w.). Twórcy powieści realistycznej mieli ukazywać wycinek z nurtu życia człowieka i społeczeństwa w sposób obiektywny i z perspektywy zrozumiałej dla przeciętnego odbiorcy, kierującego się typowymi zasadami moralnymi.

162. Powieść tendencyjna – odmiana powieści, w której świat przedstawiony służy zilustrowaniu określonej tezy autora. Porusza aktualną problematykę społeczną i obyczajową, podporządkowana jest celom politycznym i ideowym.

163. Pozytywizm – kierunek filozoficzny w XIX i XX w. podejmujący naukę jako badanie faktów, postulujący oczyszczenie wiedzy z wszelkiej metafizyki. Również ruch literacki i społeczny w Polsce w latach 1863–1890, przeciwstawiający romantyzmowi wiarę w zdobycze nauki i kult pracy.

164. Prolog – wstępna część utworu literackiego lub scenicznego.

165. Proza – mowa niewiązana, pozbawiona stałych jednostek rytmicznych i podziału na wersy. Także utwory pisane mową niewiązaną.

166. Przerzutnia – przerzucenie do następnego wersu wyrazu lub kilku wyrazów należących treściowo do wersu poprzedniego.

167. Przeżycie estetyczne – doznania człowieka obcującego z dziełami sztuki lub tworami natury, dzięki którym dosięga on tkwiących w nich wartości estetycznych.

168. Przypowieść (parabola) – alegoryczne opowiadanie o treści moralnej i dydaktycznej lub religijnej. Np. przypowieść o synu marnotrawnym.

169. Psalm – starotestamentowa pieśń religijna lub literacki utwór liryczny wzorowany na pieśniach biblijnych.

170. Psychomachia – w literaturze: walka duchów dobrych i złych o duszę człowieka, motyw średniowiecznych moralitetów.

171. Publicystyka – artykuły, komentarze i teksty polemiczne dotyczące aktualnych wydarzeń i problemów, ogłaszane w prasie, radiu i telewizji.

172. Punkt kulminacyjny – moment, w którym napięcie jest największe. Zazwyczaj poprzedza bezpośrednio nagły zwrot i rozwiązanie akcji.

173. Pytanie retoryczne – zwrot w postaci pytania, na które nie oczekuje się odpowiedzi, gdyż jest ona znana.

Środki stylistyczne przykłady na literę R:

174. Realizm – wierne, zgodne z obserwacją odtwarzanie rzeczywistości w utworze literackim, w dziele sztuki. Także kierunek w literaturze i w sztuce posługujący się takim opisem.

175. Recenzja – omówienie i ocena dzieła literackiego, spektaklu teatralnego, koncertu itp., zwykle publikowana w prasie.

176. Renesans – okres w historii kultury europejskiej w XIV–XVI w. charakteryzujący się rozwojem myśli racjonalistycznej, przyrodoznawstwa i techniki, rozkwitem sztuki nawiązującej do dziedzictwa antycznego i nasileniem się tendencji humanistycznych.

177. Reportaż – tekst publicystyczny, audycja lub film będące opisem zdarzeń, lub faktów opartych na autentycznym materiale.

178. Retardacja – celowe zwalnianie biegu akcji w utworze literackim.

179. Retoryka – sztuka i teoria wygłaszania mów; wyszukany sposób mówienia.

180. Romantyzm – europejski prąd ideowy, literacki i artystyczny z początku XIX w., odwołujący się do idealizmu, natury, uczucia, wprowadzający motywy ludowe, elementy fantastyki oraz idee patriotyczne.

• postawa życiowa charakteryzująca się idealizmem, irracjonalizmem i nadmierną uczuciowością.
• nastrojowość i tajemniczość utworu, krajobrazu, chwili itp.

181. Rym – zgodność brzmienia końcowych części wyrazów, występująca najczęściej na końcu poszczególnych wersów utworu poetyckiego.

182. Rytm – równomierne powtarzanie się elementów dźwiękowych i składniowych.

Środki stylistyczne przykłady na literę S:

183. Sarmatyzm – styl życia, obyczaje i ideologia polskiej szlachty XVII i XVIII w.

184. Satyra – utwór literacki ośmieszający i piętnujący wady ludzkie, obyczaje, stosunki społeczne itp.

185. Science fiction – twórczość literacka lub filmowa, której fabuła jest umieszczana w przyszłości lub w innych częściach wszechświata.

186. Sentencja – zwięźle sformułowane zdanie zawierające ogólną myśl o charakterze moralnym lub filozoficznym.

187. Sentymentalizm – twórczość literacka lub filmowa, której fabuła jest umieszczana w przyszłości lub w innych częściach wszechświata.

188. Sielanka – utwór poetycki przedstawiający w sposób wyidealizowany uroki życia wiejskiego.

189. Skamandryci – poeta z polskiej grupy literackiej utworzonej w 1920 r., skupiającej się wokół pisma „Skamander”.

190. Sonet – utwór poetycki o specjalnym układzie rymów, składający się z dwóch strof czterowersowych i dwóch trzywersowych.

191. Stasimon – w starożytnym teatrze greckim pieśń wykonywana przez, pod przewodnictwem koryfeusza.

192. Stereotyp – funkcjonujący w świadomości społecznej uproszczony i zabarwiony wartościująco obraz rzeczywistości.

193. Strofa – jedna z powtarzających się części wiersza, mająca określoną liczbę wersów i określony rytm.

194. Styl – sposób wyrażania się i stała tendencja w wyborze środków językowych, charakterystyczna dla autora, kierunku, gatunku literackiego, dzieła lub okresu.

195. Styl dziennikarski – teksty pisane tym stylem mają wyróżniać się co najmniej dwa gatunki wypowiedzi, odrębne stylistycznie: informacja dziennikarska i artykuł.

196. Styl naukowy – styl charakteryzujący się występowaniem słownictwa specjalistycznego i ścisłością sformułowań.

197. Styl potoczny – styl języka używany w codziennych sytuacjach życiowych.

198. Styl publicystyczny – odmiana polszczyzny literackiej realizowana w tekstach dziennikarskich. Dobór środków językowych zależy od tematyki przekazu oraz od gatunku. Styl ten skupia w sobie elementy stylu potocznego, artystycznego, naukowego i urzędowego.

199. Styl retoryczny – styl języka stosowany w publicznych przemówieniach.

200. Styl urzędowy – styl właściwy przekazom związanym z działalnością instytucji administracyjnych, prawnych.

201. Stylizacja – celowe wprowadzenie do utworu literackiego lub dzieła sztuki cech określonego stylu.

202. Surrealizm – awangardowy kierunek literacko-artystyczny, rozwijający się w latach międzywojennych głównie we Francji i stąd oddziałujący na inne kraje, także pozaeuropejskie (USA i kraje Ameryki Południowej).

203. Symbol – motyw lub zespół motywów w dziele literackim pełniący funkcję znaku odnoszącego się do innej, nieukazanej bezpośrednio sfery rzeczywistości.

204. Symbolizm – kierunek w literaturze i sztuce z przełomu XIX i XX w., posługujący się symbolem jako podstawowym środkiem wyrazu.

205. Synestezja – odbieranie wrażeń zmysłowych różnego typu przy bodźcu działającym na jeden tylko zmysł.

206. Synkretyzm – łączenie w jedną całość różnych, często sprzecznych, elementów. Także współistnienie takich elementów.

207. Sytuacja liryczna – sytuacja warunkująca sposób mówienia podmiotu lirycznego. Najbardziej typowa jest sytuacja wyznania, wynurzeń konkretnej jednostki („ja” lirycznego). W liryce pośredniej i opisowej wiąże się ona z sytuacją narracyjną. Niekiedy zbliża się do dialogu (w liryce inwokacyjnej).

208. Sztuka dla sztuki – postulujące uwolnienie sztuki od służebności wobec tendencji moralnych, religijnych, politycznych i skupienie się na celach estetycznych. Sztuka powinna być wartością absolutną, niepodporządkowaną żadnym celom utylitarnym.

209. Średniowiecze – okres w historii europejskiej od V do XV w. n.e.

Środki stylistyczne przykłady na literę T:

210. Topos – element jakiejś kultury, podstawa rozumowania, ogólnie przyjęty sąd, stały motyw, temat utrwalony w literaturze.

211. Tragedia – utwór dramatyczny przedstawiający konflikt moralny, ideowy lub psychologiczny prowadzący nieuchronnie do klęski bohatera.

212. Tragizm – w tragedii: cecha sytuacji, w której bohater musi podjąć walkę skazaną na klęskę.

213. Trawestacja – przeróbka czyjejś wypowiedzi, jakiegoś wątku, utworu literackiego, muzycznego itp.

214. Trzy jedności — jedność czasu, miejsca, akcji — trzy podstawowe zasady kompozycji dramatu klasycznego.

215. Turpizm – nurt w literaturze i sztuce, wyrażający się w szczególnym zainteresowaniu przedmiotami i zjawiskami nieestetycznymi.

216. Tyrtejska poezja – poezja patriotyczna wzywająca do boju, sławiąca męstwo i odwagę.

Środki stylistyczne przykłady na literę W:

217. Wątek – każdy z rozwijanych przez autora i tworzących pewną całość tematów utworu fabularnego.

218. Weltschmerz – depresja, smutek wynikające z myśli o niedoskonałości świata.

219. Wiersz – utwór poetycki lub charakterystyczny układ takiego utworu.

220. Wiersz biały – wiersz bez rymów, oparty tylko na rytmie.

221. Wiersz sylabiczny – wiersz o równej liczbie sylab w poszczególnych wersach dłuższych niż ośmiozgłoskowe.

222. Wiersz wolny – wiersz o budowie rytmicznej nieopartej na żadnym ustalonym schemacie wersyfikacyjnym.

223. Wieszcz – genialny, natchniony poeta, zwłaszcza romantyczny. Człowiek przepowiadający przyszłość państw lub narodów.

224. Wyliczenie – wymienienie w szeregu analogicznie zbudowanych zdań coraz to nowych elementów tej samej kategorii.

225. Wstęp — wyodrębniona graficznie początkowa część dzieła informująca o jego treści.

Matura 2024 – darmowe próbki notatek i pełny pakiet

Z wielką przyjemnością zachęcam wszystkich zainteresowanych do pobrania zupełnie darmowych próbek notatek do matury z języka polskiego dostępnych na naszej stronie w zakładce “Darmowe materiały”. Nasze opracowania są starannie przygotowane i stanowią doskonałe narzędzie do przygotowań przed egzaminem maturalnym.

Dla tych, którzy są zdecydowani i chcą mieć pełen dostęp do naszych materiałów, serdecznie zapraszamy do odwiedzenia naszego sklepu. Tam można nabyć pełne opracowania i kompleksowe notatki do matury z polskiego PDF, a cena za jedno opracowanie wynosi zaledwie około 60 groszy. To wyjątkowo korzystna oferta, która umożliwia zdobycie cennych materiałów edukacyjnych za niewielką opłatą.

Chcesz otrzymać darmowy dysk z ponad 30 plikami do matury z polskiego? – podbijaj śmiało w wiadomości prywatnej na https://www.instagram.com/setkazpolaka/.

Tam codziennie wrzucam także content lekko humorystyczny, żeby rozluźnić trochę szkolne napięcie. Dowiesz się na Instagramie o wszystkich najnowszych zmianach CKE i informacjach na temat moich materiałów.

Artykuł zawiera: środki stylistyczne, epitet, środki stylistyczne przykłady, środek stylistyczny, środki artystyczne, środki stylistyczne i ich funkcje, środki stylistyczne przykłady, środki stylistyczne przykłady, podstawowe środki stylistyczne.