Matura ustna polski — przykładowe pytania i rozwiązania zadań

Matura ustna Cię przeraża? Nauczyciel nie powiedział Ci jak wyglądają matury ustne i nawet ich nie przećwiczyliście? Spokojnie, wiem, co czujesz, dlatego poniżej zebrałem informacje dotyczące egzaminu – znajdziesz w tym blogu konktetnie omówione przykłady pytań oraz pomocne wskazówki z mojego doświadczenia.

Matura ustna – przydatne materiały od CKE:

• Pytania jawne na matury ustne (matura ustna z polskiego dla maturzystów piszacych w maju 2025).
• Przykładowy film pokazujący jak wyglądają matury ustne – wzorcowy przykład od CKE na YT.

Matura ustna z języka polskiego z pewnością budzi pełno emocji — a także stresu. Zastanawiasz się jak zbudować wypowiedź i jak zdać maturę ustną z polskiego? Poniżej zamieszczam wiele opracowanych przykładów z przykładami.

Wszystkie dane są z oficjalnych źródeł CKE, są zgodne z wymaganiami. Spójrz tylko na wyniki matur ustnych z maja 2023 roku – 99,6% wszystkich maturzystów poradziło sobie z tym egzaminem bez problemu, wierzę, że w Twoim przypadku będzie tak samo.

Tak jak widzisz – matura ustna nie jest taka straszna jak ją malują (zwłaszcza mam tutaj na myśli nauczycieli, którzy wywołują niepotrzebną presję już od początku liceum). Matury ustne to własciwie będzie dla Ciebie pikuś. Pamiętaj, że matura ustna z polskiego tak na prawdę nie ma jakiegoś większego znaczenia dla Twojej przyszłości, po prostu byle to zdać i już.

Jak przygotować się do matury ustnej z języka polskiego?

Gdy będziesz miał/miała czas na przygotowanie swojej odpowiedzi, dostaniesz do dyspozycji kartkę oraz długopis. Sporządź sobie w tym czasie plan całej wypowiedzi w najważniejszych punktach. W maturze ustnej nie chodzi o to, żeby to czytać, ale żeby w stresie zerknąć sobie na przygotowany plan.

Poniższe pytania będą opracowane właśnie w tym stylu (plan wypowiedzi, teza, argumenty i podsumowanie). Ja w 2018 roku w sumie tak zrobiłem i, mimo że bardzo się stresowałem, to wyciągnąłem z matury ustnej 95%!

Pytanie matura ustna polski – Obraz sytuacji społecznej po upadku powstania styczniowego. Omów zagadnienie na podstawie opowiadania Rozdzióbią nas kruki, wrony… Stefana Żeromskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Przykład 1:

Wprowadzenie

• Powstanie styczniowe jest nazywane ostatnim romantycznym zrywem.
• Zakończyło się klęską i jego uczestników dotknął tragiczny los.
• Dla Polaków, pozostających pod zaborami, nadszedł trudny czas rozliczeń z wewnętrznymi społecznymi podziałami, a nadzieja na wolność powoli zaczęła gasnąć.

Teza

Upadek powstania styczniowego był konsekwencją podziałów społecznych i braku społecznej świadomości, do których przyczyniły się zabory.

Argumenty

• Utwór Stefana Żeromskiego powstał po upadku powstania styczniowego. Autor z perspektywy czasu, obserwując współczesne sobie społeczeństwo, sformułował smutną diagnozę, która mówi o podziałach społecznych, samotności zwolenników powstania, braku świadomości chłopów.
• Sytuacja społeczna po upadku powstania styczniowego była trudna, a polskie społeczeństwo podzielone, wśród Polaków byli zwolennicy i przeciwnicy walki zbrojnej.
• Utwór przedstawia okrutną poniewierkę głównego bohatera, Szymona Winrycha (Andrzeja Boryckiego), który próbuje przemycić broń dla swojego oddziału. Nie ma znikąd pomocy, tuła się głodny i umęczony. To on dokonuje oceny powstania, analizuje przyczyny klęski. Oskarża całe społeczeństwo, które poddało się zbyt szybko, nie mając woli walki. Uważa, że odpowiedzialni za taki stan rzeczy są zwolennicy Wielopolskiego, uznający za słuszne bierność i zgodę na niewolę.
• Śmierć powstańca ma wymiar tragiczny, bohater ginie zabity przez oddział carskiej armii.
• Równie tragiczne są kolejne wydarzenia: ciało rozrywają wrony, a wynędzniały polski chłop bezcześci zwłoki powstańca, rabuje jego ubranie i ściąga skórę z konia. Ciemny i ubogi chłop nie ma świadomości, że postępuje niegodnie.

Podsumowanie

Opowiadanie Żeromskiego ukazuje społeczeństwo rozwarstwione, podzielone, niemające wspólnego celu, przez to bardzo słabe i narażone na skuteczne ataki z zewnątrz.

Przykład 2:

Wstęp

Opis sytuacji społecznej w epoce pozytywizmu był tematem utworów odwołujących się do naturalizmu. Najważniejsze założenia tego prądu to: tematyka społeczna, ukazywanie bohaterów z nizin społecznych oraz celowe ograniczanie roli fikcji literackiej.

Ponadto ważne było ukazywanie brutalnych, okrutnych i brzydkich obrazów rzeczywistości w sposób naturalny, bez upiększeń.

Teza

W opowiadaniu Rozdzióbią nas kruki, wrony… obraz tragicznej sytuacji społecznej po upadku powstania styczniowego został ukazany w sposób naturalistyczny.

Argumenty

• Upadek powstania styczniowego był dla walczących tragedią, podkreślił też poważne społeczne różnice w sposobie walki z zaborcą.
• Utwór Stefana Żeromskiego powstał 22 lata po upadku powstania styczniowego. Sytuacja społeczna po upadku powstania styczniowego była trudna, a polskie społeczeństwo podzielone. Grupa skupiona wokół Wielopolskiego była przeciwna zbrojnej walce przeciw zaborcy, chłopi żyjący w poniżeniu nie identyfikowali się z ideą walki o wolność. Byli także zwolennicy walki i oporu, ale porozumienie między wszystkimi trzema grupami było niemożliwe.
• Utwór przedstawia okrutną poniewierkę głównego bohatera, Szymona Winrycha, który próbuje przemycić broń dla swojego oddziału. Nie ma znikąd pomocy, tuła się głodny i umęczony. Tułaczka bohatera ma także wymiar symboliczny, a opis przeżyć bohatera oraz doświadczenie zimna, głodu, wilgoci, zmęczenia są bardzo sugestywne. Opisy krajobrazów: jesiennych pól, błotnistych dróg i szarego nieba wzmacniają przekaz.
• Śmierć powstańca, która jest głównym tematem utworu, ma wymiar tragiczny, bohater ginie zabity przez oddział carskiej armii. Ten akt ukazany jest w sposób dosłowny, pełen brutalności, czytelnik odczuwa cierpienie bohatera niemal fizycznie.
• Atak ptactwa na ciało powstańca przedstawiony jest ze szczegółami anatomicznymi i fizjologicznymi, co podkreśla grozę śmierci.
• Równie tragiczne jest kolejne wydarzenie: wynędzniały polski chłop bezcześci zwłoki polskiego powstańca, rabuje jego ubranie, ściąga skórę z konia. Zachowanie chłopa wynika z biedy i nieświadomości, nie zdaje sobie on sprawy, jak niegodny czyn popełnia.

Podsumowanie

Opowiadanie Żeromskiego wykorzystuje naturalistyczne obrazy, aby podkreślić konflikt wewnątrz polskiego społeczeństwa i tragiczną sytuację państwa pod zaborami. Okrucieństwo i brutalizm ukazanych wydarzeń wzmacniają przekaz i oddziałują na emocje czytelnika.

ODBIERZ DARMOWE PRÓBKI NOTATEK DO MATURY Z JĘZYKA POLSKIEGO JUŻ TERAZ!

Pytanie matura ustna polski – Funkcjonowanie jednostki w państwie totalitarnym. Omów zagadnienie na podstawie powieści Rok 1984 George’a Orwella. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Przykład 1:

Wprowadzenie

• system społeczny, w którym bezwzględną władzę sprawuje grupa reprezentująca organizację lub partię
• społeczeństwo jest poddawane ciągłej kontroli, za każde odstępstwo od obowiązujących reguł grozi surowa kara
• obywatele wyrażający sprzeciw i negację lub obywatele nieprzydatni są eliminowani 
• istotą totalitaryzmu jest ograniczanie wolności człowieka i narzucanie odgórnie ustalanych zasad we wszystkich dziedzinach życia społecznego. 

Założenie

Doświadczenie totalitaryzmów w XX wieku sprawiło, że pogłębiona została wiedza na temat funkcjonowania jednostki w takim systemie politycznym. Komunizm, faszyzm, hitlerowski narodowy socjalizm ograniczały wolność jednostki w sposób drastyczny. Powieść Orwella, wydana w 1949 roku, jest literacką wizją totalitaryzmu, przynależy do nurtu fantastyki naukowej, jednak istota ograniczenia ludzkiej wolności została tutaj uchwycona w sugestywny i trafny sposób.

Argumenty

• Powieść Orwella Rok 1984 jest wynikiem osobistych obserwacji, bowiem autor na własne oczy widział wojnę domową w Hiszpanii w 1936 roku.
• Jest to utwór z nurtu antyutopii, czyli literackich wizji przyszłości, w której panujące doktryny polityczne ograniczają wolność jednostki, a człowiek jako jednostka nic nie znaczy, jest podporządkowany władzy, zależny od niej i zazwyczaj dotkliwie karany za nieposłuszeństwo.
• Orwell kreuje w powieści futurystyczną (w chwili publikacji książki była to odległa przyszłość) wizję Oceanii. Państwo zorganizowane jest według prostych zasad dominacji władzy nad społeczeństwem.
• Twarde zasady funkcjonowania społecznego są gwarancją utrzymania porządku i kontroli.
• Społeczeństwo podzielone jest na trzy klasy społeczne: Wewnętrzna Partia, Zewnętrzna Partia i prole – najliczniejsza, choć najniżej postawiona w hierarchii grupa. Prole mają pewne pole wolności, ale mimo swej potencjalnej siły (ponad 80% społeczeństwa) nie czują potrzeby buntu.
• Funkcjonuje kult Wielkiego Brata jako przywódcy państwa.
• Jednostka w państwie totalitarnym nie ma żadnego znaczenia. Jest wciąż pod obserwacją teleekranów. Jest również inwigilowana przez inne osoby, nawet dzieci są uczone donoszenia na własnych rodziców.
• Państwo dba o dyscyplinę i przestrzeganie reguł. Zabronione są przyjaźń, miłość i lojalność wobec drugiego człowieka.
• Za złamanie reguł grozi surowa kara – więzienie i tortury, których celem jest pozbawienie jednostki zdolności do samodzielnego myślenia, co zagwarantuje ślepą miłość do Partii. Takiej kary doświadczają Winston i Julia, bohaterowie powieści. Buntują się przeciwko Partii: przeżywają romans, zdobywają zakazane produkty żywnościowe na czarnym rynku, chcą należeć do tajnej organizacji walczącej z reżimem.

Podsumowanie

Totalitaryzm jako doktryna polityczna niszczy wolność człowieka. Jednostka nie ma szans w zderzeniu z polityczną machiną. W powieści Orwella przedstawiony jest świat pozbawiony wartości wolności.

Człowiek w takim świecie łatwo ulega wpływom i często podporządkowuje się zasadom, które ograniczają jego wolność. Totalitaryzm stosuje manipulację na wielką skalę, zaś jednostka nie zawsze znajduje siłę, aby z nią walczyć i wygrać.

Przykład 2:

Wstęp

Orwell obserwował na własne oczy wydarzenia, które rozgrywały się podczas wojny domowej w Hiszpanii w 1936 roku. Widział skutki autorytaryzmu i radykalizmu politycznego w wykonaniu generała Franco. W powieści Rok 1984 stworzył futurystyczną wizję totalitarnego społeczeństwa żyjącego w państwie Oceania, którego jednym z miast jest Londyn. Jednak rzeczywistość często przerastała literackie fabuły.

Jedną z doktryn w XX wieku był komunizm, w założeniach bardzo atrakcyjny, szczególnie jeśli chodzi o hasło zniesienia ucisku i wyzysku oraz pragnienie budowy społeczeństwa bezklasowego, które funkcjonuje w oparciu o zasady równości społecznej i wspólnoty gospodarczej. Jednak idee komunizmu, tak przekonujące w kwestiach gospodarczych, nie zostawiały człowiekowi wolności.

Teza

Literatura rozważa słuszność różnych ideologii i podejmuje dyskusję, która czytelnika prowokuje do zajęcia własnego stanowiska. Orwell i Żeromski w swoich utworach w odmienny sposób ukazują doświadczenie totalitaryzmu, choćby ze względu na przyjęte założenia gatunkowe obu powieści.

Argumenty

• Orwell ukazuje świat jednoznacznie oceniany jako zdehumanizowany, gdzie rządzą twarde zasady, którym ludzie muszą się bezwzględnie podporządkować.
• Człowiek jako jednostka nic nie znaczy, jest zależny od władzy i zazwyczaj dotkliwie karany za nieposłuszeństwo. Takiej kary doświadczają Winston i Julia, bohaterowie powieści. Buntują się przeciwko Partii: przeżywają romans, co jest nielegalne, zdobywają zakazane produkty żywnościowe na czarnym rynku, chcą należeć do tajnej organizacji walczącej z reżimem. Za te zbrodnie zostają uwięzieni i torturowani. Celem tortur jest pozbawienie jednostki zdolności do samodzielnego myślenia.
• Powieść Przedwiośnie Stefana Żeromskiego reprezentuje nurt polityczny, istotny jest wątek społeczno-obyczajowy i historyczny. Główny bohater – Cezary Baryka – zmienia swój stosunek do poglądów i działania komunistów. W przeszłości był świadkiem krwawej rewolucji w Baku. W powieści mamy spór między różnymi doktrynami politycznymi, jednak ostatecznie żadna z nich nie zwycięża.
• Wstrząsające są obrazy rewolucji w Baku – była to siła, która zmieniła ludzi w bestie. Baryka uległ fascynacji rewolucyjnym hasłom, ale szczególne wydarzenie zmieniło jego ocenę: był to pogrzeb matki.
• Rewolucja jest w ujęciu Żeromskiego siłą niszczącą, wobec której jednostka nie ma szans. Zaś ludzie zachłyśnięci swoją bezkarnością, nadużywają władzy.

Zakończenie

W obu powieściach pojawiają się wątki ukazujące funkcjonowanie jednostki w państwie totalitarnym. Każda z nich, ze względu na specyficzne cechy gatunkowe, przedstawia problem totalitaryzmu inaczej.

Powieść Orwella jest futurystyczną antyutopią, więc świat przedstawiony ma cechy fantastyczne, zaś powieść Żeromskiego należy do nurtu politycznego i przedstawia zmienione wydarzenia, bliskie rzeczywistości. W obu utworach jednak totalitaryzm pokazany jest jako wielkie zagrożenie dla wolności człowieka.

Pytanie matura ustna polski – Jakie funkcje w tekstach kultury mogą pełnić symbole i alegorie? Omów zagadnienie na podstawie zamieszczonego poniżej materiału oraz wybranego utworu literackiego.

Wprowadzenie

• Symbol i alegoria to środki wyrazu artystycznego, które spełniają istotną funkcję w tekście kultury.
• Alegoria może za pomocą obrazu plastycznego, tekstu lub pojęcia przedstawiać znaczenie dosłowne i przenośne (np. grecka bogini Temida była przedstawiana jako kobieta z zawiązanymi oczyma i wagą – to alegoria sprawiedliwości).
• Symbol ma wiele znaczeń ukrytych, może być odczytywany w kontekście tradycji kulturowej lub treści danego utworu.

Odczytanie obrazu

• Przedstawiona scena może być rozumiana jako symboliczna podróż maleńkiego dziecka do przyszłej sławy, jako otwarta karta losu. Nie wiadomo, co będzie powodem sławy dziecka: talent, twórczość, a może bohaterski czyn?
• Przedstawiona scena ukazuje baśniowy obraz: anioł w zielonej sukni pomaga dziecku dosiąść swych skrzydeł. Nic nie mąci spokoju wsi, jednak odbiorca obrazu może doświadczać niepokoju, ponieważ nie wie, co stanie się z dzieckiem.
• Anioł nosi zieloną suknię, co symbolizuje wolność i nadzieję, dziecko – białą – ten kolor symbolizuje niewinność i nowy początek.

Przykłady z literatury

• Symbolami posłużył się Stanisław Wyspiański, konstruując dramat Wesele. Wykorzystał symbolikę zjaw (np. Wernyhora, Stańczyk, Rycerz), przedmiotów (np. złoty róg, czapka z piór, złota podkowa) i scen (np. chocholi taniec), aby przedstawić diagnozę polskiego społeczeństwa przełomu XIX i XX w. oraz wskazać przyczyny niepowodzenia idei niepodległościowych.
• W tradycji kulturowej ukształtował się wizerunek kościotrupa lub kostuchy z kosą jako średniowiecznej alegorii śmierci. Tak przedstawiano śmierć na obrazach, ale też w średniowiecznej literaturze, choćby w utworze Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią.

Zakończenie

Dzięki mowie symboli i alegorii teksty kultury przedstawiają tematy i myśli, które wymagają głębszej analizy, są związane z tradycją kulturową, z pojęciami i problemami uniwersalnymi. Symbol i alegoria spełniają w tekstach kultury funkcję nośnika znaczeń ukrytych.

Pozwalają także pokazać poprzez obrazy – plastyczne lub słowne – myśli, które trudno wyrazić, lub kluczowe treści, które chciał przekazać autor.

Przykład 2:

Wstęp

Teksty kultury powstają dzięki wykorzystaniu różnych tworzyw twórczych. Może to być język lub obraz. Symbole i alegorie jako środki wyrazu artystycznego spełniają bardzo ważną funkcję, ponieważ są nośnikami treści dosłownych i niedosłownych. Alegoria ma stałe znaczenie przenośne, natomiast symbol jest zawsze wieloznaczny.

Opis dzieła

Obraz Jacka Malczewskiego przedstawia scenę z aniołem i małym dzieckiem. Anioł, o krótkich włosach, w zielonym odzieniu, pomaga wejść na swoje skrzydła małemu dziecku, ubranemu w białą koszulkę. Jedną dłonią podtrzymuje wchodzące na skrzydło dziecko, drugą pociąga je ku górze.

Obie postaci są w centrum obrazu, którego kompozycja jest dynamiczna, otwarta i ma kilka planów. W oddali widzimy pasące się krowy i linię horyzontu. Obraz utrzymany jest w jasnej kolorystyce. Budzi skojarzenia z wizerunkami Aniołów Stróżów z popularnych obrazków.

Sproblematyzowanie

Każdy tekst kultury wyraża treści abstrakcyjne i/lub dosłowne. Alegorie i symbole są nośnikami tych znaczeń. Obraz Jacka Malczewskiego poprzez swoją dynamikę, temat i artystyczny zamysł pokazuje, jak poprzez symboliczną wizję przedstawić problem lęku o przyszłość. Ten obraz jest idealistycznym wyobrażeniem losów ubogiego wiejskiego dziecka, które pod opiekuńczymi skrzydłami anioła stróża podąża ku sławie.

Przykłady z literatury

• Alegoria prezentuje zazwyczaj treści moralizatorskie i dydaktyczne. Rozumienie alegorii opiera się na znajomości konwencji literackiej lub artystycznej. Znane przykłady literackich alegorii to np. ujęcie motywu ojczyzny jako okrętu w satyrze Ignacego Krasickiego Świat zepsuty oraz w utworze Juliusza Słowackiego Testament mój.
• Symbol nie wymaga od odbiorcy znajomości konwencji. Symboliczne znaczenie ma ostatnia scena dramatu Wesele Stanisława Wyspiańskiego. Taniec gości weselnych do muzyki Chochoła oznacza, że społeczeństwo polskie z pogranicza XIX i XX w. pogrążone jest w marazmie, przez co niezdolne do walki o odzyskanie niepodległości. Użycie takiego symbolu sugeruje, że za narodową stagnację odpowiedzialna jest inteligencja, dla której od idei niepodległościowych ważniejsza jest możliwość realizowania się intelektualnie i artystycznie.

Podsumowanie

Funkcje alegorii i symboli w tekstach kultury są uzależnione od celów, jakie stawiali sobie twórcy różnych epok. 

Pytanie matura ustna polski – W jaki sposób nowe technologie wpływają na formy i sposoby komunikowania się między ludźmi? Omów zagadnienie na podstawie zamieszczonego poniżej materiału oraz wybranego tekstu kultury albo własnych doświadczeń komunikacyjnych.

Przykład 1:

Wstęp

• Współczesny język polski jest zupełnie inny niż ten, którym posługiwali się moi rodzice lub dziadkowie.
• Język jest żywym tworem, który reaguje na różne bodźce, na pewno można stwierdzić, że takim bodźcem zmiany był w XX wieku i jest nadal internet.
• Zmiana najbardziej widoczna jest w tym, że zrozumienie języka, który jest prezentowany na przykładach w tym zadaniu, dla osoby powyżej 50, 60 roku życia – byłaby utrudniona. Jest to język, który ma wyraźnie widoczne cechy, które omówię w dalszej części wypowiedzi.
• Internet wpłynął na powstanie nowych form i sposobów komunikowania się między ludźmi.

Rozwinięcie wypowiedzi

• We współczesnym systemie komunikacji dominuje internet i od razu można stwierdzić, że ta nowa technologia zmieniła formy komunikacji w trwały sposób. Myślę, że powrotu do języka sprzed ery internetu już nie ma.
• Cechy współczesnego języka internetowego: jest to język pisany, który przypomina mówiony (czaty, komentarze), w niektórych przypadkach respektuje wzorce tradycyjne, np. w korespondencji e-mailowej.
• Zasady pisowni traktowane są w sposób dowolny: nie przestrzega się zasad pisowni małymi i wielkimi literami, popularne jest nieużywanie znaków diakrytycznych, interpunkcyjnych, błędy w zapisach słów, dopuszczalne są błędy ortograficzne.
• Skrótowość, która polega na stosowaniu w nadmiarze skrótowców (akronimów), często zapożyczonych z języka angielskiego (LOL – głośny śmiech; IMHO – moim skromnym zdaniem; THX – dziękuję). Mamy już w zasobach językowych też polskie skrótowce, jeden został ujęty w materiale ilustracyjnym do zadania: CR – co robisz? Mamy też „pzdr”, „nara”, „Wro”.
• Słownictwo: fejs, fejm, biforek, afterek – tutaj obserwujemy tendencję stosowania skrótów oraz tworzenia spolszczonych wariantów angielskich słów.
• Stosowanie równoważników zdań i komunikatów obrazkowych – czyli emotikonów, które zastępują słowa lub frazy.
• Wymienione powyżej cechy widoczne są w materiale zamieszczonym w zadaniu. SMSy oraz komentarz internauty ilustrują wymienione cechy.
• Zjawiska takie jak: memy, gify, virale, flash mob, patostreamy. Wszystkie te internetowe komunikacyjne mody są symbolem zmiany w obyczajach komunikacyjnych.
• Współczesna kultura obserwuje zachodzące zjawiska i komentuje sensowność takich komunikacyjnych zachowań. Jako przykład chcę podać tekst polskiego rapera Łona, który w utworze Ą, ę z albumu Absurd i nonsens ośmiesza nowe językowe obyczaje, w tym nieużywanie polskich znaków. Pisze tak: „wiec mam do Ciebie malutenka prosba, / badz czlowiekiem laskawym tak, / i od czasu do czasu wcisnij prawy alt.” Ironia, która wybrzmiewa w cytowanym fragmencie, na pewno daje do myślenia. Język pozwala nam się komunikować i rozumieć, dlatego warto czasem wracać do tego, co tworzy naszą kulturę. Warto też dbać o taki przekaz, który będzie zrozumiały dla każdego odbiorcy.

Wnioski końcowe

Uważam, że nowe technologie zmieniły nieodwracalnie zwyczaje komunikacyjne. Na pewno internet spowodował, że możemy szybko kontaktować się ze światem, pozwala też rozwijać kreatywność. Niestety, chęć szybkiego skomunikowania się, przekazania informacji sprawiła, że coraz rzadziej dbamy o jakość komunikatów – jak najwięcej treści chcemy wyrazić za pomocą jak najmniejszej liczby znaków.

Przykład 2:

Wprowadzenie

Rozwój nowych technologii zmodyfikował współczesne formy i sposoby komunikowania się między ludźmi. Zmieniają się obyczaje językowe, powstają nowe gatunki wypowiedzi i tworzą się także nowe kanały komunikacji. Moim zdaniem nie można jednoznacznie wartościować tych zmian, można je obserwować i badać. Współczesną komunikację zmieniają dwa media: internet i telefonia komórkowa.

Teza

Nowe technologie przekształcają formy komunikowania się ludzi, powodują modyfikacje tradycyjnych form komunikacji.

Argumentacja

• Nie zmienił się tradycyjny schemat aktu komunikacji Romana Jakobsona (nadawca, odbiorca, komunikat, kontekst, kod). Jednak w procesie komunikacji z wykorzystaniem internetu rolę nadawcy spełnia komputer. Elementy działające w akcie komunikacji są stałe. Dodatkową cechą takiego przekazu jest interaktywność i nowe narzędzia wymiany informacji.
• Sieć stała się współczesnym najpopularniejszym kanałem komunikacji. W internecie realizuje się większość kontaktów – tych osobistych i zawodowych, jest to także źródło rozrywki, „bycie w internecie” jest formą spędzania czasu dla osób reprezentujących różne pokolenia. Internet dokonał globalizacji komunikacji.
• Internet jest medium masowym, pozwala na szybkie kontakty międzyludzkie, przyśpiesza procesy komunikacji, ale może też stanowić zagrożenie.
• Podobnie działa telefonia komórkowa: upraszcza i przyśpiesza kontakty międzyludzkie.
• Popularne są nowe rodzaje współczesnej komunikacji w sieci: portale społecznościowe, komunikatory internetowe, blogi, fora dyskusyjne.
• Na przykładzie własnych doświadczeń i analizy zamieszczonego materiału ilustracyjnego mogę stwierdzić, że zmiany, jakie dokonują się w języku na skutek oddziaływania mód, kształtowanych przez komunikację internetową i telefoniczną dotyczą:

✓ słownictwa (zapożyczenia z języka angielskiego, np. „fejm”, „skille” – z zamieszczonego materiału)

✓ zasad pisowni, które są traktowane w sposób dowolny: nie respektuje się zasad pisowni małymi i wielkimi literami, popularne jest nieużywanie znaków diakrytycznych, interpunkcyjnych, błędy w zapisach słów, dopuszczalne są błędy ortograficzne. 

Ponadto obowiązuje skrótowość, która polega na stosowaniu w nadmiarze skrótowców (akronimów), często zapożyczonych z języka angielskiego (LOL – głośny śmiech; IMHO – „moim skromnym zdaniem”; THX – „dziękuję”). Mamy już w zasobach językowych też polskie skrótowce, dwa zostały ujęte w materiale ilustracyjnym do zadania: CR – „co robisz?”, nwm – „nie wiem”. Powszechne w komunikacji SMS-owej i internetowej jest stosowanie równoważników zdań i komunikatów obrazkowych – czyli emotikonów, które zastępują słowa lub frazy.

Zakończenie

Moim zdaniem internet zmodyfikował formy i sposoby komunikowania się między ludźmi. Wprowadził nowe rozwiązania, ale przede wszystkim, co podkreślam – zmienił te, które już istniały. Można krótko ująć zjawiska, które cały czas trwają, zmieniając współczesną komunikację. Są to: stały kontakt przez sieć, który zastępuje kontakt osobisty; zmiany zwyczajów komunikacyjnych – jestem ciągle online; przemiany języka – upraszczanie, potoczność, wulgaryzacja, zanik norm poprawnościowych. Ponadto pojawiły się nowe gatunki w komunikacji elektronicznej: blog, e-mail, strona internetowa. Są to formy, które wykształciły się z istniejących gatunków. 

Pytanie matura ustna polski – Kryzys wartości w świecie skażonym złem. Omów zagadnienie na podstawie zamieszczonego poniżej materiału oraz wybranego tekstu kultury.

Krzysztof Kamil Baczyński
Pokolenie

Wiatr drzewa spienia. Ziemia dojrzała.
Kłosy brzuch ciężki w górę unoszą
i tylko chmury – palcom czy włosom
podobne – suną drapieżnie w mrok.

Ziemia owoców pełna po brzegi
kipi sytością jak wielka misa.
Tylko ze świerków na polu zwisa
głowa obcięta strasząc jak krzyk.

Kwiaty to krople miodu – tryskają
ściśnięte ziemią, co tak nabrzmiała,
pod tym jak korzeń skręcone ciała,
żywcem wtłoczone pod ciemny strop.

Ogromne nieba suną z warkotem.
Ludzie w snach ciężkich jak w klatkach krzyczą.
Usta ściśnięte mamy, twarz wilczą,
czuwając w dzień, słuchając w noc.

Pod ziemią drążą strumyki – słychać –
krew jak nabiera w żyłach milczenia,
ciągną korzenie krew, z liści pada
rosa czerwona. I przestrzeń wzdycha.

Nas nauczono. Nie ma litości.
Po nocach śni się brat, który zginął,
któremu oczy żywcem wykłuto,
któremu kości kijem złamano,
i drąży ciężko bolesne dłuto,
nadyma oczy jak bąble – krew.

Nas nauczono. Nie ma sumienia.
W jamach żyjemy strachem zaryci,
w grozie drążymy mroczne miłości,
własne posągi – źli troglodyci.

Nas nauczono. Nie ma miłości.
Jakże nam jeszcze uciekać w mrok
przed żaglem nozdrzy węszących nas,
przed siecią wzdętą kijów i rąk,
kiedy nie wrócą matki ni dzieci
w pustego serca rozpruty strąk.

Nas nauczono. Trzeba zapomnieć,
żeby nie umrzeć rojąc to wszystko.
Wstajemy nocą. Ciemno jest, ślisko.
Szukamy serca – bierzemy w rękę,
nasłuchujemy: wygaśnie męka,
ale zostanie kamień – tak – głaz.

I tak staniemy na wozach, czołgach,
na samolotach, na rumowisku,
gdzie po nas wąż się ciszy przeczołga,
gdzie zimny potop omyje nas,
nie wiedząc: stoi czy płynie czas.
Jak obce miasta z głębin kopane,
popielejące ludzkie pokłady
na wznak leżące, stojące wzwyż,
nie wiedząc, czy my karty iliady
rzeźbione ogniem w błyszczącym złocie,
czy nam postawią, z litości chociaż,
nad grobem krzyż.

22 VII 1943 r.
Krzysztof Kamil Baczyński, Pokolenie, [w:] tegoż, Wybór poezji, Wrocław 1989.

Przykład 1:

Wstęp

Krzysztof Kamil Baczyński jest reprezentantem tzw. „pokolenia Kolumbów”, generacji Polaków urodzonych około roku 1920. Zginął w czwartym dniu powstania warszawskiego. Kolumbowie byli pokoleniem, które urodziło się i dorastało w wolnej Polsce, odbudowywanej po 123 latach zaborów i zniszczeniach I wojny światowej.

Wybuch kolejnej wojny stał się tragedią dla narodu polskiego i dla młodych, wchodzących dopiero w dorosłe życie ludzi. II wojna światowa była aktem okrutnej agresji Niemców wymierzonym w polski naród i wywołała kryzys wiary w wartości uznawane za uniwersalne. Spowodowała konieczność weryfikacji prawd etycznych i religijnych oraz kwestii rozumienia patriotyzmu. 

Argumenty

• Wiersz Baczyńskiego jest manifestem pokolenia, któremu odebrano wiarę w sens istnienia świata i we wszystkie zasady, które porządkują ludzkie życie.
• W pierwszych czterech strofach utworu przedstawione są niezwykłe obrazy, ukazujące bogate życie „dojrzałej ziemi”, w której intensywnie tętni życie: „Kłosy brzuch ciężki w górę unoszą”, „ziemia owoców pełna po brzegi”, „kwiaty to krople miodu”, „pod ziemią drążą strumyki”.
• Kontrastem dla takich wizji tętniącej życiem ziemi są pojawiające się jak migawki, w tych samych strofach, obrazy cierpienia człowieka: „tylko ze świerków w polu zwisa // głowa obcięta strasząc jak krzyk”, „ludzie w snach ciężkich jak w klatkach krzyczą”. Są to obrazy, które nawiązują do „Apokalipsy św. Jana”, ostatniej księgi Biblii, która przedstawia symboliczny koniec świata.
• Kolejne trzy strofy rozpoczynają się anaforą: „nas nauczono” – i kolejno wyliczane są okropności wojny i ludzkie tragedie – a to, czego „nauczono”, to brak litości, sumienia, brak miłości, niepamięć. Człowiek, doświadczony wojną, traci według Baczyńskiego wrażliwość, zamienia się na skutek tragicznych doznań w kamień, niczego nie czuje. Czyli – nie potrafi odróżnić dobra od zła, nie ma innych celów, jak tylko walka, w której wcale nie chodzi o przetrwanie.
• Wiersz kończą dramatyczne słowa, które brzmią jak pytanie: „czy nam postawią, z litości chociaż, // nad grobem krzyż.” Wojenna apokalipsa zniszczyła ludzkie uczucia, wartości i zmieniła świadomość pokolenia, które jej doświadczyło.
• Podobny obraz upadku człowieka i kryzysu wartości znajdziemy w poezji Tadeusza Różewicza – w wierszu Ocalony.
• Różewicz przedstawia dramatyczną wizję pustki, jaka zostaje w człowieku, kiedy zobaczy na własne oczy tragedię, która niszczy wszystkie wyobrażenia o porządku świata.
• Podmiot liryczny wiersza Różewicza mówi o sobie: „ocalałem // prowadzony na rzeź”. Podmiot liryczny szuka „nauczyciela i mistrza”, żeby przywrócił mu „wzrok słuch i mowę” i ponownie nauczył rozumieć życie i świat.

Podsumowanie

W omawianych utworach Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Tadeusza Różewicza pojawia się dylemat moralny i rozdźwięk między systemem wartości ludzi z pokolenia Kolumbów a wojenną rzeczywistością.

Przykład 2:

Wstęp

Doświadczenie wojny jest jednym z podstawowych tematów poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Poeta należy do pokolenia Kolumbów, pierwszego po 1918 roku dorastającego w wolnej Polsce.

Utwór Pokolenie jest zapisem refleksji nad smutnym losem człowieka uwikłanego w historię, w tragiczne wydarzenia, na które nie ma wpływu. Człowiek nie ma wpływu na swój los. Doświadczenie wojny i widocznego kryzysu wartości w sposób nieodwracalny zmienia sposób postrzegania świata.

Argumenty

• Utwór Baczyńskiego przedstawia dramat egzystencjalny człowieka oraz ukazuje historię jako sekwencję powtarzających się dramatów: „czy my karty iliady rzeźbione ogniem w błyszczącym złocie”. Powtarzalność wydarzeń, obrazowana przez symboliczne „koło historii”, jest znanym poglądem, który tłumaczy to, że te same kryzysy powracają w różnych momentach dziejowych.
• W pierwszej części wiersza przedstawione są apokaliptyczne obrazy natury, piękne i zarazem straszne: „ogromne nieba suną z warkotem. Ludzie w snach ciężkich jak w klatkach krzyczą”, „ciągną korzenie drzew, z liści pada rosa czerwona”.
• W drugiej części utworu wszystkie strofy rozpoczyna anafora „nas nauczono” – ta „nauka” podaje w wątpliwość zasady dekalogu, etyki. Zapomnienie, brak litości, brak sumienia, brak miłości – to postawy, które przypominają założenia nihilizmu i kwestionują tradycyjne systemy wartości. Trwanie w sytuacji zagrożenia uczy człowieka poświęcenia, ale też innych zachowań, łamiących normy moralne.
• Ostatnia strofa przedstawia pokolenie wojenne, doświadczone wojną, jako jedno z wielu w historii, które nie miało wpływu na swój los: ”czy nam postawią, z litości chociaż, // nad grobem krzyż”.
• Podobna refleksja o filozofii historii pojawia się w książce Gustawa Herlinga Grudzińskiego Inny świat. Zapiski sowieckie. Jest ona autobiograficznym zapisem doświadczeń pisarza z pobytu w sowieckim łagrze.
• Tytuł książki nawiązuje do Zapisków z martwego domu Fiodora Dostojewskiego, w których opisał swoje tragiczne doświadczenia z syberyjskiej katorgi. Ta rzeczywistość była bardzo bliska obserwacjom Grudzińskiego, trafnie określała „inność” tamtego, łagrowego świata, w którym żadne znane wartości nie istniały.
• Normy etyczne, godność człowieka, wartości humanistyczne w świecie łagrów uległy zupełnej degradacji – widać to na przykład w dramatycznej historii Kostylewa, Rosjanina, który systematycznie opala sobie rękę, a gdy to się wydało, oblewa się wrzątkiem, by uniknąć zsyłki na Kołymę. Umiera w straszliwych męczarniach.
• Przedstawione w obu tekstach obrazy okrucieństwa i degradacji świata znanych wartości są sugestywne, budzą sprzeciw i refleksję na temat niestabilności humanistycznych wartości.

Zakończenie

Wniosek, który pojawia się po lekturze „Pokolenia” Baczyńskiego i „Innego świata” Herlinga Grudzińskiego jest pesymistyczny, ponieważ człowiek jest częścią historii, świata skażonego złem. Musi walczyć w obronie tego, w co wierzy. 

Artykuł zawiera: matura ustna polski, matura ustna, pytania matura ustna polski, matury ustne rozwiązania, matura ustna z polskiego.

Chcesz otrzymać darmowy dysk z ponad 30 plikami do matury? – podbijaj śmiało w wiadomości prywatnej na https://www.instagram.com/setkazpolaka/