Epoki literackie po kolei (język polski) – hasła, ramy czasowe i tabela

Epoki literackie, choć nazwa brzmi trochę akademicko, to nic innego jak podział literatury na okresy historyczne. Wyobraź sobie, że to jak rozdziały w książce historii, tylko że zamiast wydarzeń politycznych, mamy tu ewolucję literatury (od mitologii greckiej, po współczesne dzieła – takie jak Opowieści z Narnii). 

Każda z tych epok ma swój własny styl, tematykę, a także wybitnych twórców i ich dzieła, które są dla niej charakterystyczne. To trochę jak z modą – co było popularne kiedyś, dziś może wydawać się staroświeckie, ale po czasie znów wraca jako trend. Podobnie jest z literaturą.

Po co w ogóle dzielimy literaturę na epoki? Przede wszystkim po to, żeby łatwiej było nam się w niej odnaleźć i zrozumieć, jakie idee i wartości były ważne w danym okresie. Dzięki temu widzimy, jak zmieniały się poglądy ludzi, ich gusty i sposób myślenia. To trochę jak podróż w czasie!

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Czym jest epoka literacka?

Wyobraźcie sobie, że literatura to taka długa rzeka, która płynie przez wieki. Żeby lepiej zrozumieć, co się w niej dzieje, dzielimy ją na odcinki, czyli właśnie epoki literackie (antyk, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literaura wojenna i współczesność).

Inaczej mówiąc, epoka literacka to po prostu okres w historii literatury, który charakteryzuje się pewnymi wspólnymi cechami. 

Jak pisałem chwilę wcześniej – to trochę jak z modą – w danym okresie popularne są określone ubrania, fryzury, muzyka. Podobnie jest w literaturze – w danej epoce twórcy mają podobne pomysły, piszą w podobnym stylu i poruszają podobne tematy.

Co decyduje o tym, że mówimy o nowej epoce literackiej?

Dominujące tendencje w utworach: Chodzi o to, że w większości dzieł z danego okresu pojawiają się podobne motywy, tematy, idee. Na przykład, w romantyzmie królowały uczucia, natura i bunt, a w pozytywizmie praca u podstaw i wiara w naukę.

• Wspólne idee – twórcy danej epoki często wyznają podobne wartości i mają podobne poglądy na świat. Na przykład, w oświeceniu ważny był rozum i nauka, a w średniowieczu religia.
• Stosunek do tradycji – każda epoka ma inny stosunek do tego, co było wcześniej. Niektóre epoki, jak renesans, nawiązują do tradycji antycznej, a inne, jak romantyzm, buntują się przeciwko poprzednim epokom.
• Style artystyczne – chodzi o to, w jaki sposób piszą twórcy. Czy używają bogatego języka i metafor, jak w baroku, czy prostego i konkretnego języka, jak w pozytywizmie?
• Programy literackie – czasami w danej epoce powstają manifesty i programy, w których twórcy określają swoje cele i zasady twórczości. Na przykład, w romantyzmie popularne były programy głoszące kult uczuć i indywidualizmu.
• Poglądy estetyczne – chodzi o to, co w danej epoce uważano za piękne i wartościowe w sztuce. Na przykład, w klasycyzmie ceniono ład, harmonię i umiar, a w baroku przepych i bogactwo formy.
  

Epoki literackie to umowne ramy czasowe, które pomagają nam zrozumieć rozwój literatury. Każda epoka ma swoje charakterystyczne cechy, które odróżniają ją od innych. 

Znajomość tych cech jest bardzo ważna na maturze, bo pozwala interpretować utwory literackie w odpowiednim kontekście. 

Pamiętajcie, że Epoki literackie to nie sztywne granice – często zdarza się, że cechy jednej epoki przenikają do następnej. To raczej proces ewolucji, a nie rewolucji.

Epoki literackie po kolei

Chcecie ogarnąć epoki literackie bez bólu głowy? No to jazda! W filologii, czyli w nauce o języku i literaturze, używamy takiego sprytnego podziału na epoki, żeby lepiej zrozumieć, jak zmieniała się literatura na przestrzeni wieków. 

To trochę jak z historią – dzielimy ją na starożytność, średniowiecze itd., żeby łatwiej było nam się w tym wszystkim połapać. Z literaturą jest podobnie. Mamy więc takie „rozdziały” w historii literatury, które nazywamy epoki literackie.

Po co nam te epoki literackie? Wyobraźcie sobie, że macie przed sobą ogromny zbiór książek napisanych na przestrzeni kilku tysięcy lat. Trochę ciężko się w tym odnaleźć, prawda? Dlatego dzielimy ten zbiór na mniejsze części, czyli właśnie epoki. 

Każda z nich ma swoje charakterystyczne cechy, tematy, style pisania, a także ważne wydarzenia historyczne i społeczne, które miały wpływ na literaturę. 

Dzięki temu możemy lepiej zrozumieć, o czym pisali ludzie w danym okresie i dlaczego akurat tak, a nie inaczej.

Wszystkie epoki literackie po kolei

Okej, maturzyści, tyle z teorii, teraz rozkminiamy epoki literackie po kolei, prostym językiem i z najważniejszymi info. Będzie to taka ściąga, żeby ogarnąć temat na maturę. Lecimy po setkę z polaka!

1. Antyk (starożytność) — to początki literatury europejskiej, czyli czasy starożytnej Grecji i Rzymu. Kojarzycie te mity o bogach, herosach i potworach (np. 12 prac Heraklesa)? No to właśnie wtedy powstały. Oprócz mitów, ważna była też filozofia, czyli rozważania o świecie i życiu, a także wielkie eposy, takie jak Iliada i Odyseja Homera. To podstawa naszej kultury, bo to od starożytnych Greków i Rzymian czerpali inspirację późniejsi twórcy. Ważne motywy to: mit, tragedia, epos, idealizacja bohaterów.
2. Średniowiecze — czasy rycerzy, zamków i wszechobecnej religii. W literaturze króluje tematyka religijna, czyli opisy życia świętych, modlitwy, kazania. Ważny był też ideał rycerza, czyli wzór idealnego wojownika, który jest odważny, honorowy i wierny swojemu władcy (np. Roland). Charakterystyczna dla tej epoki jest asceza, czyli umartwianie się i odrzucanie przyjemności doczesnych (św. Aleksy). To czas anonimowych twórców, bo ważniejszy był przekaz religijny niż autor (Gall Anonim). No i pamiętajcie o łacinie jako języku literatury. Ważne motywy to: teocentryzm (Bóg w centrum wszystkiego), śmierć, motywy religijne (Rozmiwa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią).
3. Renesans (odrodzenie) —  to powrót do antycznych ideałów, ale w nowym wydaniu. Człowiek staje się w centrum zainteresowania, a hasłem epoki jest człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce. To czas rozkwitu sztuki, nauki i literatury, a twórcy inspirują się filozofią, nauką i sztuką antyku. Ważne jest odkrywanie świata i ludzkiego potencjału. Ważne motywy to: humanizm, antropocentryzm, miłość, natura.
4. Barok — epoka przepychu, kontrastów i metafory. W literaturze widać zainteresowanie śmiercią, przemijaniem i religią, ale przedstawione w bardzo ozdobny i kunsztowny sposób. To czas skomplikowanych form, bogatej symboliki i zaskakujących porównań. Barok charakteryzuje niepokój i duchowe rozterki. Ważne motywy to: marność (vanitas), śmierć, Bóg, miłość, przepych.
5. Oświecenie — czas rozumu, nauki i postępu. Literatura propaguje wartości racjonalne, czyli oparte na logice i doświadczeniu, a krytykuje przesądy i zabobony. To czas satyry i dydaktyzmu, czyli pouczania poprzez literaturę. Ważne jest dążenie do poprawy świata poprzez edukację i reformy społeczne. Ważne motywy to: rozum, nauka, natura, krytyka społeczna.
6. Romantyzm — to bunt przeciwko racjonalizmowi Oświecenia. W centrum uwagi są uczucia, emocje, natura i indywidualizm. Romantycy cenią wolność, wyobraźnię i duchowość. To czas wielkich poetów (Mickiewicz, Słowacki) i dramatycznych historii, a także zainteresowania folklorem i historią. Ważne motywy to: miłość, natura, wolność, bunt, duchowość, historia, ludowość.
7. Pozytywizm — epoka pracy u podstaw i rozwoju nauki. Literatura skupia się na problemach społecznych i analizie rzeczywistości. To czas realizmu, czyli wiernego odzwierciedlania rzeczywistości, oraz wiary w postęp. Ważne są idee pracy organicznej i pracy u podstaw. Ważne motywy to: praca, nauka, społeczeństwo, realizm, postęp (Lalka, Zbrodnia i kara).
8. Młoda Polska (Modernizm) — to reakcja na pozytywizm. W literaturze widać dekadentyzm, czyli poczucie kryzysu i upadku wartości, pesymizm i zainteresowanie sztuką dla sztuki. To czas symbolizmu i nastrojowości, a także poszukiwania nowych form wyrazu. Ważne motywy to: dekadentyzm, pesymizm, sztuka, symbolizm, nastrojowość (Wesele).
9. Dwudziestolecie międzywojenne — czas odbudowy po I wojnie światowej i poszukiwania nowej tożsamości. Literatura odzwierciedla traumę wojenną i zmiany społeczne. To czas eksperymentów i różnorodności, a także refleksji nad kondycją człowieka po wojennych doświadczeniach. Ważne motywy to: wojna, trauma, odbudowa, tożsamość, eksperyment.
10. Współczesność — to czas różnorodności i mieszania się stylów. Trudno tu o jednoznaczną definicję, bo literatura współczesna jest bardzo zróżnicowana. To czas refleksji nad kondycją człowieka w zmieniającym się świecie, a także odzwierciedlenie problemów współczesności, takich jak globalizacja, technologia i zmiany społeczne. Ważne motywy to: różnorodność, tożsamość, globalizacja, technologia, refleksja.

Mam nadzieję, że teraz epoki literackie są dla Was bardziej zrozumiałe. Pamiętajcie, żeby kojarzyć najważniejsze cechy każdej epoki i łączyć je z kontekstem historycznym.

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Epoki literackie — Starożytność, czyli antyk (do V w. n.e.) ⌛

Antyk, czyli Starożytność, to pierwszy rozdział w historii literatury europejskiej, trwający do V wieku n.e. To czas narodzin literatury, kiedy powstawały dzieła, które do dziś inspirują i zachwycają. 

Antyk to absolutny fundament, od którego wszystko się zaczęło. Wyobraźcie sobie, że to jakby korzenie drzewa, z którego wyrosła cała późniejsza literatura.

W Antyku świat był przepojony mitami i wiarą w bogów. To oni kształtowali losy ludzi, byli bohaterami opowieści i wyjaśniali zjawiska przyrodnicze. 

Dlatego mitologia jest kluczowym elementem literatury antycznej (np. mit o Narcyzie, o Demeter i Korze). To z niej czerpali natchnienie twórcy, a motywy mitologiczne do dziś są obecne w sztuce i literaturze.

Starożytność lektury — jakie są najważniejsze dzieła i twórcy Antyku?

• Homer i jego epopeje Iliada i Odyseja — to absolutne klasyki, które znają chyba wszyscy. Iliada opowiada o wojnie trojańskiej, a Odyseja o długiej i pełnej przygód podróży Odyseusza do domu po wojnie. Te utwory to kopalnia wiedzy o ówczesnym świecie, wierzeniach i wartościach. Pisząc o antyku, nie można pominąć Homera, który jest ojcem literatury europejskiej.
• Sofokles i jego tragedie Antygona i Król Edyp — Sofokles to mistrz antycznego dramatu. Jego sztuki poruszają uniwersalne problemy moralne, konflikty między prawem boskim a ludzkim oraz kwestie przeznaczenia. Antygona to opowieść o odwadze i wierności własnym przekonaniom, a Król Edyp to tragedia o człowieku, który nieświadomie wypełnia straszne proroctwo. Te dzieła do dziś są wystawiane na scenach teatrów na całym świecie.
• Platon i Arystoteles — to dwaj wybitni filozofowie, których idee miały ogromny wpływ na rozwój myśli europejskiej. Platon, uczeń Sokratesa, stworzył teorię idei, a Arystoteles, uczeń Platona, zajmował się logiką, etyką, polityką i poetyką. Ich teksty to podstawa filozofii zachodniej.

Co charakteryzuje literaturę Antyku? Jakie są jej najważniejsze założenia?

• Fascynacja bogami i mitologią — jak już wspomnieliśmy, bogowie byli wszechobecni w życiu i literaturze antycznej.
• Rozwój dramatu, poezji i filozofii — w Antyku narodziły się najważniejsze gatunki literackie, takie jak tragedia, komedia, epopeja i liryka. Rozwijała się również filozofia, która starała się wyjaśnić świat i miejsce człowieka w nim. W sztuce przejawiała się często zasada trzech jedności i decorum.
  Podkreślanie porządku świata i harmonii — antyczni twórcy wierzyli w istnienie pewnego porządku kosmicznego, który starali się odzwierciedlić w swoich dziełach. Dążyli do harmonii i piękna.

Antyk to bardzo ważny okres w historii literatury. To wtedy powstały dzieła, które do dziś są czytane i podziwiane. 

Znajomość literatury antycznej jest kluczowa do zrozumienia późniejszych epok literackich, ponieważ wiele motywów, tematów i gatunków literackich ma swoje korzenie właśnie w Antyku. 

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Epoki literackie — Średniowiecze (V-XV w.) ⚔️

Średniowiecze, czyli epoka między Antykiem a Renesansem, trwająca od V do XV wieku, to czas głębokiej wiary, rycerzy w lśniących zbrojach i potężnych zamków. 

Średniowiecze stanowi zupełnie odmienny rozdział od Antyku. To czas, w którym religia chrześcijańska miała ogromny wpływ na każdy aspekt życia, a co za tym idzie, również na literaturę.

W Średniowieczu literatura służyła przede wszystkim celom religijnym i moralnym. Miała pouczać, nawracać i umacniać w wierze.

Dlatego dominowały utwory o tematyce religijnej, takie jak hagiografie (żywoty świętych), kazania, modlitwy i misteria.

Średniowiecze lektury — jakie są najważniejsze dzieła i autorzy Średniowiecza?

• Boska Komedia Dantego Alighieri — to jedno z najważniejszych dzieł literatury światowej, choć powstało u schyłku epoki. Jest to alegoryczna podróż po zaświatach – Piekle, Czyśćcu i Raju. Dante, prowadzony przez Wergiliusza (symbol rozumu) i Beatrycze (symbol wiary), spotyka postaci historyczne i biblijne, a jego wędrówka jest metaforą ludzkiego życia i dążenia do zbawienia. Boska Komedia to synteza średniowiecznej kultury i myśli.
• Pieśń o Rolandzie — to francuski epos rycerski, opowiadający o bohaterskiej śmierci Rolanda w bitwie z Saracenami. Utwór ten ukazuje ideał średniowiecznego rycerza – odważnego, wiernego swojemu władcy i Bogu, gotowego oddać życie za wiarę. Pieśń o Rolandzie to ważny przykład literatury heroicznej, która kształtowała etos rycerski.
• Kroniki — w Średniowieczu powstawały liczne kroniki, które dokumentowały historię państw i rodów. Były one ważnym źródłem wiedzy o ówczesnych wydarzeniach i obyczajach. Do najważniejszych kronik należą m.in. Kronika Polska Galla Anonima.
• Hagiografie (żywoty świętych) — to opowieści o życiu i cudach świętych, które miały inspirować i pouczać wiernych (np. Kwiatki św. Franciszka z Asyżu, Legenda o św. Aleksym).

Co charakteryzuje literaturę Średniowiecza? Jakie są jej najważniejsze założenia?

• Literatura dydaktyczna, skupiona na religii i moralności — jak już wspomniałem, literatura miała przede wszystkim służyć celom religijnym. Miała nauczać prawd wiary i wskazywać właściwą drogę postępowania.
• Anonimowość twórców — w Średniowieczu sława indywidualna nie była tak ważna jak w późniejszych epokach. Wielu twórców pozostawało anonimowych, ponieważ ważniejszy był przekaz niż osoba autora.
• Dominacja łaciny jako języka literackiego — łacina była językiem Kościoła i nauki, dlatego większość ważnych dzieł literackich była pisana właśnie w tym języku. Dopiero z czasem zaczęły się pojawiać utwory w językach narodowych.
• Teocentryzm — to pogląd, że Bóg jest w centrum wszechświata i stanowi najwyższą wartość. Teocentryzm miał ogromny wpływ na całą kulturę i literaturę średniowiecza.

Średniowiecze to epoka głębokiej wiary i literatury silnie związanej z religią. Znajomość literatury średniowiecza jest ważna dla zrozumienia rozwoju kultury europejskiej i późniejszych epok literackich. 

Pamiętajcie, że Średniowiecze to czas dominacji religii i moralnego pouczania w literaturze.

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Epoki literackie — Renesans (XV-XVI w.)

Renesans, czyli Odrodzenie, to czas wielkiego rozkwitu kultury europejskiej, trwający od XV do XVI wieku. Omawiając epoki literackie należy zwrócić uwagę, że Renesans to przełomowy moment, w którym człowiek staje się w centrum zainteresowania, a twórcy z zapałem odkrywają na nowo dorobek kultury antycznej. 

To odrodzenie ideałów piękna, harmonii i rozumu, które charakteryzowały Antyk.

W Renesansie następuje odwrót od średniowiecznego teocentryzmu. Człowiek, jego możliwości i potencjał stają się najważniejsze. 

To epoka humanizmu, czyli nurtu filozoficznego, który stawiał człowieka w centrum zainteresowania.

Okej, maturzyści, bierzemy na tapetę Renesans, czyli Odrodzenie. To bardzo ważna epoka literacka, bo przyniosła ogromne zmiany w kulturze, sztuce i myśleniu.

Ramy czasowe — kiedy zaczął się Renesans?

Najwcześniej Renesans pojawił się we Włoszech, i to już w drugiej połowie XIV wieku. To tam zaczęto na nowo interesować się kulturą antycznej Grecji i Rzymu.

Ten włoski Renesans trwał mniej więcej do pierwszej połowy XVI wieku. Potem rozprzestrzenił się na resztę Europy Zachodniej, Północnej i Środkowej, mniej więcej od XV do połowy XVII wieku.

Kiedy dokładnie zaczyna się Renesans? Tu nie ma jednej, idealnej daty, ale często podaje się kilka ważnych momentów:

• Około 1450 roku – wynalezienie druku przez Gutenberga — to był przełom, bo dzięki drukowi książki stały się łatwiej dostępne, a idee renesansowe mogły się szybciej rozprzestrzeniać po Europie. Wyobraźcie sobie, że wcześniej książki były przepisywane ręcznie, co zajmowało mnóstwo czasu i było bardzo kosztowne. Druk to była prawdziwa rewolucja!
• 1453 rok — upadek Konstantynopola — to wydarzenie miało duży wpływ na kulturę europejską. Kiedy Turcy zdobyli Konstantynopol, wielu uciekających stamtąd uczonych przywiozło do Europy cenne rękopisy antycznych autorów. To jeszcze bardziej wzmocniło zainteresowanie antykiem.
• 1492 rok – odkrycie Ameryki przez Kolumba — to wydarzenie otworzyło Europejczykom nowe perspektywy i poszerzyło ich horyzonty. Pokazało, że świat jest większy i bardziej złożony, niż dotychczas sądzono.

Kiedy Renesans się skończył?

Najpóźniej Renesans zakończył się w Anglii – na początku XVII wieku. W innych krajach Europy ten okres przejściowy, od renesansu do baroku, przypada na przełom XVI i XVII wieku.

W Polsce Renesans nazywamy złotym wiekiem kultury polskiej. To był czas rozkwitu sztuki, literatury, nauki i architektury. Polska była wtedy jednym z ważniejszych państw w Europie.

Początki Renesansu w Polsce wiążemy z czasami panowania dynastii Jagiellonów, czyli mniej więcej od około 1450 roku. Polska była wtedy silnym i bogatym krajem, co sprzyjało rozwojowi kultury. 

Często jako datę początkową polskiego renesansu podaje się rok 1543, czyli moment wydania dzieła Mikołaja Kopernika O obrotach ciał niebieskich. To było rewolucyjne odkrycie naukowe, które zmieniło postrzeganie wszechświata. Renesans w Polsce skończył się w pierwszej połowie XVII wieku (lata 30.).

Jaki wpływ na Renesans w Polsce miała królowa Bona?

Przybycie do Polski włoskiej królowej Bony Sforzy, żony Zygmunta Starego, miało ogromne znaczenie dla rozwoju Renesansu w naszym kraju. 

Razem z Boną przyjechali do Polski włoscy uczeni, artyści, muzycy i architekci, którzy przynieśli ze sobą nowe idee i style. To dzięki niej w Polsce zaczęły powstawać piękne renesansowe budowle i rozwijała się kultura dworska.

Renesans to epoka, która przyniosła odrodzenie kultury antycznej i postawiła człowieka w centrum zainteresowania. 

To czas wielkich odkryć, wynalazków i rozwoju sztuki. Pamiętajcie, że Renesans zaczął się we Włoszech, a potem rozprzestrzenił się na resztę Europy, a w Polsce był to złoty wiek. 

Renesans lektury — jakie są najważniejsze dzieła i autorzy Renesansu?

Renesans, czyli Odrodzenie to ważny moment w historii literatury, bo to wtedy człowiek stał się najważniejszy, a artyści i pisarze zaczęli na nowo odkrywać antyczną kulturę. 

Renesans to przełom, który odrzucił średniowieczne myślenie o Bogu jako centrum wszechrzeczy (teocentryzm) i postawił na człowieka, jego rozum i możliwości. To odrodzenie ideałów piękna, harmonii i rozumu znanych ze starożytnej Grecji i Rzymu.

W Renesansie nastąpił zwrot ku człowiekowi (antropocentryzm). Ludzie zaczęli interesować się światem, nauką i sztuką, a nie tylko sprawami religijnymi. 

To był czas humanizmu, czyli takiego prądu filozoficznego, który stawiał człowieka w centrum zainteresowania i podkreślał wartość ludzkiego rozumu, wolnej woli i godności.

• Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego — to pierwsza polska tragedia renesansowa, która opowiada o wydarzeniach związanych z wojną trojańską. Kochanowski nawiązuje do antycznych wzorców, ale jednocześnie porusza ważne problemy polityczne i moralne. To ważny przykład dramatu renesansowego w Polsce.
• Dzieła Williama Szekspira (m.in. Romeo i Julia, Makbet) – Szekspir to jeden z najwybitniejszych dramaturgów wszech czasów. Jego dramaty, takie jak Romeo i Julia (tragedia o tragicznej miłości dwojga młodych ludzi) czy Makbet (tragedia o żądzy władzy i jej konsekwencjach), do dziś są wystawiane na scenach teatrów na całym świecie. Choć Szekspir tworzył w epoce elżbietańskiej, która jest częścią Renesansu, to niektóre aspekty jego twórczości, zwłaszcza późniejsze dramaty, bywają też łączone z początkami Baroku.
• Twórczość Mikołaja Reja — Rej, nazywany ojcem literatury polskiej, pisał w języku polskim, co było bardzo ważne dla rozwoju polskiej literatury. Jego utwory, takie jak Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem czy Żywot człowieka poczciwego, krytykowały wady społeczne i promowały ideały ziemiańskiego życia. Rej kładł nacisk na moralność i życie zgodne z naturą.

Co charakteryzuje literaturę Renesansu? Jakie są jej najważniejsze założenia?

• Fascynacja człowiekiem i światem — w Renesansie człowiek i otaczający go świat stają się głównym tematem. Twórcy badają ludzką naturę, emocje, możliwości i dążenia.
• Odwołania do Antyku — Renesans to odrodzenie antycznych ideałów. Artyści i literaci czerpią inspirację z kultury starożytnej Grecji i Rzymu, naśladując ich style, formy i tematy.
• Rozwój języków narodowych w literaturze — w Renesansie coraz częściej pisze się w językach narodowych, a nie tylko po łacinie. To ważny krok w rozwoju tożsamości narodowych i kultury.
• Humanizm — to filozofia, która stawia człowieka w centrum zainteresowania. Podkreśla wartość ludzkiego rozumu, wolnej woli i godności.
• Uniwersalizm — renesansowi twórcy poruszają tematy uniwersalne, które są aktualne dla ludzi w każdym czasie i miejscu. Do takich tematów należą miłość, śmierć, moralność, natura ludzka, relacje międzyludzkie.

Renesans to epoka wielkiego odrodzenia kultury i sztuki, w której człowiek staje się najważniejszy. Pamiętaj, że Renesans to czas humanizmu, odwołań do antyku i rozwoju języków narodowych.

Jeszcze jedno ważne nazwisko! Nie można mówić o Renesansie, nie wspominając o Leonardo da Vinci. To człowiek renesansu w pełnym tego słowa znaczeniu – malarz, rzeźbiarz, architekt, inżynier, wynalazca, anatom i geolog. 

Jego słynny Człowiek witruwiański idealnie symbolizuje renesansowe zainteresowanie proporcjami ludzkiego ciała i harmonią wszechświata. To ikonograficzny symbol humanizmu i dążenia do wszechstronnego rozwoju.

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Epoki literackie — Barok (XVII w.)

Barok, trwający w XVII wieku, to epoka pełna kontrastów, przepychu i niezwykłych metafor. Barok to czas silnych emocji, dramatyzmu i skomplikowanych form wyrazu. 

To reakcja na renesansowy ład i harmonię, charakteryzująca się niepokojem, duchowym rozdarciem i poszukiwaniem nowych form ekspresji.

W Baroku świat postrzegany jest jako pełen sprzeczności i iluzji. Człowiek jest zagubiony w otaczającej go rzeczywistości, targany wewnętrznymi konfliktami między duchem a ciałem, sacrum a profanum.

To poczucie nietrwałości i przemijania znajduje odzwierciedlenie w literaturze.

Barok lektury — jakie są najważniejsze dzieła i autorzy Baroku?

• Don Kichot Miguela de Cervantesa — to jedno z najważniejszych dzieł literatury światowej, które parodiuje ideały rycerskie. Don Kichot, zauroczony romansami rycerskimi, wyrusza w świat, by walczyć ze złem i bronić uciśnionych. Jego przygody są pełne komizmu i ironii, ale jednocześnie ukazują tragizm zderzenia idealistycznych marzeń z brutalną rzeczywistością. Don Kichot to ważny przykład powieści nowożytnej, która zapoczątkowała nowy sposób opowiadania historii.
• Poezja Jana Andrzeja Morsztyna — Morsztyn to mistrz barokowej poezji, który operuje bogactwem metafor, kunsztownymi porównaniami i zaskakującymi konceptami. Jego wiersze charakteryzują się wirtuozerią językową i dbałością o formę. Tematyka jego poezji oscyluje wokół miłości, przemijania i śmierci.
• Kazania Piotra Skargi — Skarga to wybitny kaznodzieja i pisarz polityczny, którego kazania charakteryzują się patosem, emocjonalnym napięciem i mistrzowskim oratorstwem. W swoich kazaniach krytykował wady społeczne i nawoływał do naprawy Rzeczypospolitej. Jego język jest bogaty i obrazowy, a przekaz pełen pasji i zaangażowania.

Co charakteryzuje literaturę Baroku? Jakie są jej najważniejsze założenia?

• Rozmach i przesada (hiperbolizacja) – w Baroku lubowano się w przesadzie i efekciarstwie. Utwory charakteryzują się bogactwem ozdobników stylistycznych, nagromadzeniem metafor i porównań.
  Dualizm między sacrum a profanum — w literaturze barokowej często pojawia się napięcie między sferą religijną a świecką. Twórcy poruszają tematy związane z wiarą, moralnością i grzechem, ale jednocześnie nie stronią od tematów erotycznych i zmysłowych.
• Bogata symbolika i alegoryczność — w Baroku chętnie posługiwano się symbolami i alegoriami, które dodawały utworom głębi i wieloznaczności.
• Kontrasty i paradoksy — Barok lubuje się w kontrastach i paradoksach, które mają zaskakiwać i pobudzać do refleksji.
• Marność (vanitas) – to motyw przemijania, nietrwałości życia i marności dóbr doczesnych. Często pojawia się w literaturze barokowej jako przypomnienie o kruchości ludzkiego istnienia.

Barok to epoka pełna sprzeczności i napięć, która znalazła odzwierciedlenie w literaturze.

Barok to czas kontrastów, przepychu i bogatej symboliki. To epoka, która w niezwykły sposób łączyła sacrum z profanum i ukazywała złożoność ludzkiej natury.

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Epoki literackie — Oświecenie (XVIII w.) 🧠

Oświecenie, przypadające na XVIII wiek, to epoka rozumu, nauki i postępu. Oświecenie to czas, w którym literatura staje się narzędziem edukacji, krytyki społecznej i propagowania nowych idei. 

To odwrót od barokowego przepychu i emocjonalności w kierunku racjonalizmu, logiki i jasnego myślenia.

W Oświeceniu wiara w potęgę ludzkiego rozumu jest niezwykle silna. Uważano, że dzięki nauce i edukacji można poprawić świat i uczynić go lepszym miejscem.

Dlatego literatura oświeceniowa często pełniła funkcję dydaktyczną i moralizatorską.

Oświecenie lektury — jakie są najważniejsze dzieła i autorzy Oświecenia?

• Poezja Ignacego Krasickiego — Krasicki to jeden z najwybitniejszych polskich pisarzy oświeceniowych. Jego twórczość charakteryzuje się satyrą, humorem i krytycznym spojrzeniem na ówczesne społeczeństwo. W Monachomachii Krasicki w satyryczny sposób przedstawia spory między różnymi zakonami. Jego bajki i satyry do dziś bawią i pouczają.
• Przygody Robinsona Crusoe Daniela Defoe — to jedna z pierwszych powieści nowożytnych, opowiadająca o człowieku, który po rozbiciu statku trafia na bezludną wyspę. Robinson Crusoe dzięki swojej zaradności, inteligencji i pracowitości potrafi przetrwać w trudnych warunkach i zbudować własne królestwo. Powieść ta promuje ideę pracowitości, przedsiębiorczości i wiary w ludzkie możliwości.

Co charakteryzuje literaturę Oświecenia? Jakie są jej najważniejsze założenia?

• Kult wiedzy i nauki (racjonalizm) — w Oświeceniu rozum i nauka są stawiane na pierwszym miejscu. Uważano, że dzięki nim można poznać prawdę o świecie i rozwiązywać problemy ludzkości.
• Krytyka przesądów i zabobonów — oświeceniowi myśliciele krytykowali irracjonalne wierzenia i praktyki, które hamowały postęp i rozwój społeczeństwa.
• Edukacyjny charakter literatury (dydaktyzm) — literatura miała nauczać, pouczać i kształtować postawy moralne. Często posługiwano się satyrą i humorem, aby w przystępny sposób krytykować wady społeczne.
• Klasycyzm — to nurt w sztuce i literaturze, który nawiązywał do antycznych wzorców. Cechował się harmonią, ładem, prostotą i jasnością formy.
• Sentymentalizm — to nurt, który kładł nacisk na uczucia, emocje i wrażliwość. Promował bliski kontakt z naturą i idealizował życie wiejskie.

Oświecenie to epoka rozumu, nauki i postępu, która miała ogromny wpływ na rozwój kultury europejskiej. Znajomość literatury oświeceniowej jest ważna dla zrozumienia idei, które kształtowały współczesny świat. 

Oświecenie to czas kultu rozumu, krytyki przesądów i edukacyjnego charakteru literatury.

Epoki literackie — Romantyzm (XIX w.) 💔

Romantyzm, dominujący w XIX wieku, to epoka burzliwych emocji, gwałtownego buntu przeciwko dotychczasowym normom i głębokiej fascynacji naturą oraz wszystkim, co tajemnicze i niepoznane. 

Romantyzm to czas, w którym prym wiodą uczucia, wyobraźnia i indywidualizm jednostki. 

To reakcja na racjonalizm i chłodny rozum Oświecenia, a także odzwierciedlenie burzliwych wydarzeń historycznych, takich jak rewolucja francuska i wojny napoleońskie.

W Romantyzmie człowiek jest postrzegany jako jednostka wyjątkowa, targana silnymi emocjami i dążąca do wolności. 

Natura staje się źródłem natchnienia i ucieczką od cywilizacji, a tajemniczość i mistycyzm fascynują i pobudzają wyobraźnię.

Romantyzm lektury — jakie są najważniejsze dzieła i autorzy Romantyzmu?

• Pan Tadeusz Adama Mickiewicza — to epopeja narodowa, uważana za arcydzieło polskiej literatury romantycznej. Utwór ten ukazuje obraz życia szlachty polskiej na Litwie w przededniu inwazji Napoleona na Rosję. Pan Tadeusz to synteza polskiej kultury, tradycji i historii, a jednocześnie wielka opowieść o miłości, przyjaźni i patriotyzmie.
• Dziady Adama Mickiewicza — to dramat romantyczny, pełen mistycyzmu, symboliki i odwołań do folkloru. Utwór ten porusza tematy winy, kary, odkupienia i walki o wolność. Dziady to ważny głos w dyskusji o roli poety i poezji w życiu narodu.
• Cierpienia młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego — to powieść epistolarna, która opowiada o nieszczęśliwej miłości młodego Wertera. Utwór ten ukazuje burzę uczuć targających bohaterem i prowadzących go do samobójstwa. Cierpienia młodego Wertera to manifestacja romantycznego indywidualizmu i kultu uczuć.

Co charakteryzuje literaturę Romantyzmu? Jakie są jej najważniejsze założenia?

• Kult emocji i indywidualizmu — w Romantyzmie uczuciom i emocjom przypisuje się ogromną wartość. Podkreśla się indywidualność jednostki i jej prawo do wyrażania własnych uczuć i przekonań.
• Fascynacja naturą i tajemniczością — natura jest postrzegana jako źródło natchnienia, ucieczka od cywilizacji i przestrzeń, w której można odnaleźć prawdę o sobie. Tajemniczość, mistycyzm i folklor fascynują i pobudzają wyobraźnię.
• Bunt przeciwko racjonalizmowi Oświecenia — romantycy odrzucają chłodny racjonalizm i logikę Oświecenia. Stawiają na intuicję, wyobraźnię i uczucia.
• Historyzm — Romantycy interesują się historią, zwłaszcza średniowieczem, i czerpią z niej inspirację. Doceniają tradycję i kulturę narodową.
• Ludowość — Romantycy interesują się folklorem i kulturą ludową, które uważają za autentyczne źródło kultury narodowej.
• Mesjanizm — to wiara w posłannictwo narodu lub jednostki, która ma odegrać szczególną rolę w dziejach ludzkości. Motyw ten jest szczególnie widoczny w polskim romantyzmie – Dziady cz. III.

Romantyzm to epoka wielkich emocji, buntu i fascynacji tym, co niezwykłe i tajemnicze. 

Romantyzm to czas kultu uczuć, indywidualizmu i buntu przeciwko racjonalizmowi.

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Epoki literackie — Pozytywizm (XIX w.)

Pozytywizm, w Polsce przypadający na XIX wiek, a konkretnie okres po powstaniu styczniowym (1863-1864), to epoka wiary w naukę, postęp i ideę pracy organicznej. 

Omawiając epoki literackie, należy wspomnieć, że pozytywizm to czas, w którym literatura miała realny wpływ na kształtowanie społeczeństwa i rozwiązywanie jego problemów. To odpowiedź na klęskę powstania i potrzebę odbudowy kraju poprzez pracę i edukację.

W Pozytywizmie nauka i rozum są narzędziami poznawania świata i rozwiązywania problemów społecznych.

Ważne są idee pracy organicznej (współpraca różnych warstw społecznych dla dobra ogółu) i pracy u podstaw (edukacja i podnoszenie poziomu życia najuboższych warstw społeczeństwa). Literatura staje się narzędziem propagowania tych idei i ukazywania rzeczywistości w sposób realistyczny.

Pozytywizm lektury — jakie są najważniejsze dzieła i autorzy Pozytywizmu?

• Lalka Bolesława Prusa — to jedna z najważniejszych powieści polskiego pozytywizmu, ukazująca obraz społeczeństwa polskiego w drugiej połowie XIX wieku. Powieść opowiada o losach Stanisława Wokulskiego, człowieka, który próbuje odnaleźć swoje miejsce w zmieniającym się świecie. Lalka to wielowymiarowa opowieść o miłości, ambicjach, marzeniach i rozczarowaniach, a także krytyczny obraz ówczesnych stosunków społecznych.
• Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej — to powieść, która idealizuje pracę i bliski kontakt z naturą. Utwór ten ukazuje obraz życia różnych warstw społecznych nad Niemnem i propaguje ideę pracy organicznej. Nad Niemnem to pochwała pracy, patriotyzmu i harmonijnego współistnienia człowieka z naturą.
• Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego — choć Dostojewski jest pisarzem rosyjskim, a jego twórczość wykracza poza ramy polskiego pozytywizmu, to jego powieść Zbrodnia i kara jest ważnym przykładem literatury realistycznej, która porusza problemy moralne i psychologiczne. Utwór ten opowiada o losach Rodiona Raskolnikowa, studenta, który popełnia morderstwo i zmaga się z konsekwencjami swojego czynu. Zbrodnia i kara to głęboka analiza ludzkiej psychiki i rozważania o naturze zła.

Co charakteryzuje literaturę Pozytywizmu? Jakie są jej najważniejsze założenia?

• Wiara w naukę i postęp (scjentyzm) — pozytywiści wierzyli w potęgę nauki i jej zdolność do rozwiązywania problemów ludzkości. Propagowali wiedzę i edukację jako narzędzia postępu społecznego.
• Praca organiczna i praca u podstaw — te dwie idee były fundamentem myśli pozytywistycznej. Praca organiczna polegała na współpracy różnych warstw społecznych dla dobra ogółu, a praca u podstaw na edukacji i podnoszeniu poziomu życia najuboższych.
• Realizm w opisywaniu rzeczywistości — literatura pozytywistyczna dążyła do wiernego i obiektywnego przedstawiania rzeczywistości. Unikano idealizacji i fantastyki, a skupiano się na opisywaniu życia codziennego, problemów społecznych i psychologii postaci.
• Naturalizm — to kierunek w literaturze, który dążył do jeszcze bardziej wiernego i szczegółowego opisu rzeczywistości, z uwzględnieniem czynników biologicznych i społecznych wpływających na ludzkie zachowanie.
• Dydaktyzm — literatura pozytywistyczna często pełniła funkcję dydaktyczną i moralizatorską. Miała uczyć, pouczać i kształtować postawy moralne.

Pozytywizm to epoka pracy, nauki i wiary w postęp. Pozytywizm to czas pracy organicznej, pracy u podstaw i realistycznego opisu rzeczywistości. To epoka, która miała realny wpływ na kształtowanie polskiego społeczeństwa.

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Epoki literackie — Modernizm (Młoda Polska, przełom XIX i XX w.)

Modernizm, w Polsce znany również jako Młoda Polska, to epoka przypadająca na przełom XIX i XX wieku, charakteryzująca się gwałtownym zerwaniem z dotychczasowymi konwencjami artystycznymi i literackimi. 

Modernizm to czas eksperymentów formalnych, poszukiwania nowych środków wyrazu i skupienia na subiektywnym doświadczeniu jednostki. 

To reakcja na pozytywistyczny realizm sztuki, a jednocześnie odzwierciedlenie nastrojów dekadenckich, pesymistycznych i poczucia kryzysu wartości.

W Modernizmie artyści odrzucają naśladowanie rzeczywistości i stawiają na autonomię sztuki.

W centrum zainteresowania znajduje się jednostka, jej wewnętrzne przeżycia, stany emocjonalne i duchowe. Popularne stają się motywy snu, marzenia, symbolu i metafory.

Młoda Polska lektury — jakie są najważniejsze dzieła i autorzy epoki Modernizmu?

• Chłopi Władysława Reymonta — to powieść ukazująca życie i obyczaje chłopów w polskiej wsi na przełomie XIX i XX wieku. Utwór ten charakteryzuje się realistycznym opisem życia wiejskiego, ale jednocześnie zawiera elementy symbolizmu i naturalizmu. Chłopi to wielkie dzieło, które ukazuje związek człowieka z naturą i cykliczność życia wiejskiego.
• Wesele Stanisława Wyspiańskiego — to dramat symboliczny, który ukazuje obraz polskiego społeczeństwa na początku XX wieku. Akcja utworu rozgrywa się na weselu inteligenta z chłopką i ukazuje zderzenie różnych warstw społecznych oraz marzenia i iluzje Polaków. Wesele to utwór pełen symboli, metafor i odwołań do polskiej historii i mitologii.
• Poezja Kazimierza Przerwy-Tetmajera — Tetmajer to jeden z czołowych poetów Młodej Polski, którego twórczość charakteryzuje się nastrojowością, dekadentyzmem i pesymizmem. Jego wiersze poruszają tematy miłości, śmierci, przemijania i kryzysu wartości. Wyrażają poczucie bezsensu istnienia i melancholię.

Co charakteryzuje literaturę Modernizmu? Jakie są jej najważniejsze założenia?

• Sztuka dla sztuki (l’art pour l’art) — to hasło, które głosiło autonomię sztuki i jej niezależność od celów utylitarnych. Sztuka miała być celem samym w sobie, a nie narzędziem propagandy czy moralizowania.
• Fascynacja symbolizmem i dekadentyzmem — symbolizm to kierunek w sztuce, który posługiwał się symbolami i metaforami, aby wyrazić treści abstrakcyjne i duchowe. Dekadentyzm to postawa charakteryzująca się pesymizmem, poczuciem kryzysu wartości i przekonaniem o upadku cywilizacji.
• Bunt przeciwko schematom i konwencjom — moderniści odrzucali dotychczasowe normy i reguły artystyczne. Eksperymentowali z formą, językiem i tematyką.
• Indywidualizm i subiektywizm — w centrum zainteresowania znajdował się subiektywny punkt widzenia artysty i jego indywidualne doświadczenia.
• Impresjonizm — to kierunek w malarstwie, który charakteryzował się utrwalaniem ulotnych wrażeń i subiektywnych odczuć. W literaturze przejawiał się w dążeniu do oddania nastroju i atmosfery chwili.
• Ekspresjonizm — to kierunek w sztuce, który kładł nacisk na wyrażanie silnych emocji i wewnętrznych przeżyć artysty. W literaturze charakteryzował się intensywnością wyrazu i deformacją rzeczywistości.

Modernizm to epoka buntu, eksperymentów i poszukiwania nowych form wyrazu.

Modernizm to czas sztuki dla sztuki, fascynacji symbolizmem i dekadentyzmem oraz buntu przeciwko schematom. To epoka, która otworzyła nowe możliwości dla sztuki i literatury.

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Epoki literackie — Dwudziestolecie międzywojenne (1918-1939)

Teraz bierzemy na warsztat Dwudziestolecie Międzywojenne, czyli okres między I a II wojną światową (1918-1939). 

To bardzo burzliwy i ciekawy czas w historii literatury i sztuki, pełen nowych idei, eksperymentów i poszukiwań.

Jak sama nazwa wskazuje, Dwudziestolecie Międzywojenne trwało od 1918 do 1939 roku.

To krótki, ale niezwykle intensywny okres, naznaczony traumą I wojny światowej i przeczuciem nadchodzącej kolejnej katastrofy.

Dwudziestolecie międzywojenne lektury — najwybitniejsi twórcy i ich dzieła

W Dwudziestoleciu Międzywojennym tworzyło wielu wybitnych pisarzy z różnych stron świata. Warto znać kilku z nich:

• Bruno Schulz (Sklepy cynamonowe) — polski pisarz i grafik, znany z magicznego realizmu i prozy poetyckiej. Jego utwory są pełne symboli, metafor i odwołań do dzieciństwa.
• Franz Kafka (Proces) — Czeski pisarz piszący w języku niemieckim, którego twórczość charakteryzuje absurd i poczucie osaczenia jednostki przez biurokrację. Proces to powieść paraboliczna, która obrazuje uniwersalne lęki i problemy egzystencjalne.
• Maria Dąbrowska (Noce i dnie) — polska pisarka, autorka wielkiej sagi rodzinnej, która ukazuje obraz polskiego społeczeństwa na przełomie XIX i XX wieku.
• Michaił Bułhakow (Mistrz i Małgorzata) — rosyjski pisarz, autor satyrycznej powieści, w której miesza elementy realistyczne z fantastycznymi.
• Witold Gombrowicz (Ferdydurke) — polski pisarz, który w swojej twórczości demaskował konwencje społeczne i kulturowe. Ferdydurke to powieść groteskowa, w której autor bawi się formą i językiem.
• Zofia Nałkowska (Granica) — polska pisarka, która w swojej twórczości poruszała problemy moralne i społeczne. Granica to powieść psychologiczna, która analizuje konsekwencje ludzkich wyborów.

W Dwudziestoleciu Międzywojennym tworzyło wielu wybitnych artystów i pisarzy, m.in. Bolesław Leśmian, Bruno Schulz, Franz Kafka, James Joyce, Jan Lechoń, Jarosław Iwaszkiewicz, Julian Przyboś, Julian Tuwim, Kazimierz Wierzyński, Konstanty Ildefons Gałczyński, Maria Dąbrowska, Michaił Bułhakow, Stefan Żeromski, Witold Gombrowicz, Władysław Broniewski i Zofia Nałkowska.

XX-lecie międzywojenne — najważniejsze cechy i założenia

Dwudziestolecie Międzywojenne to czas wielu sprzeczności i kontrastów. Z jednej strony widać entuzjazm związany z odzyskaniem niepodległości, z drugiej strony przeczucie nadchodzącej katastrofy.

W literaturze i sztuce widać zainteresowanie miastem, masami ludzkimi, a także problemami robotników.

W tym okresie działało wiele grup poetyckich, takich jak Skamander, Futuryści, Awangarda Krakowska, Druga Awangarda. Każda z nich miała własny program artystyczny i styl pisania.

XX-lecie międzywojenne — nowe tendencje w literaturze i sztuce

• Powieść paraboliczna — to rodzaj powieści, w której postacie i wydarzenia mają charakter symboliczny i obrazują uniwersalne prawdy.
• Introspekcja — to zagłębianie się w psychikę bohatera i analizowanie jego myśli i uczuć.
• Awangarda — to ruch artystyczny, który charakteryzował się eksperymentami, odrzuceniem tradycji i dążeniem do nowatorstwa.
• Behawioryzm — to tendencja w literaturze, która skupiała się na opisywaniu zachowań bohaterów, bez wnikania w ich psychikę.
• Dadaizm — to ruch artystyczny, który negował wszelkie normy i konwencje.
• Freudyzm — to teoria psychologiczna Zygmunta Freuda, która miała duży wpływ na literaturę i sztukę.
• Futuryzm — to ruch artystyczny, który gloryfikował nowoczesność, technikę i dynamikę (np. szklane domy w Przedwiośniu)
• Katastrofizm — to przekonanie o nadchodzącej katastrofie cywilizacyjnej.
• Nadrealizm (surrealizm) — to kierunek artystyczny, który łączył elementy snu i jawy (Sklepy cynamonowe)
• W tym okresie rozwinęły się takie kierunki jak abstrakcjonizm, kubizm, ekspresjonizm i kolaż (Picasso)

Dwudziestolecie Międzywojenne to czas niezwykle bogaty w wydarzenia kulturalne i artystyczne. To epoka, która miała ogromny wpływ na rozwój literatury i sztuki XX wieku. 

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Epoki literackie — Literatura wojenna i współczesność   (XX-XXI w.)

Teraz zagłębiamy się we współczesność, czyli XX i XXI wiek (od 1939 roku do dziś). To epoka, w której w literaturze dzieje się absolutnie wszystko!

Literatura wojenna i współczesność to czas niesamowitej różnorodności, mieszania się stylów i tematów, a także odzwierciedlenie dynamicznych zmian, jakie zachodzą w naszym świecie. 

To okres, w którym literatura mierzy się z trudną przeszłością, złożoną teraźniejszością i niepewną przyszłością.

Współczesność jest trudna do jednoznacznego zdefiniowania, bo nie ma tu jednego, dominującego kierunku. To raczej mozaika różnych prądów i tendencji, a artyści swobodnie czerpią inspiracje z poprzednich epok, dodając do tego własne, nowatorskie pomysły. 

Literatura staje się zwierciadłem, w którym odbija się złożoność współczesnego świata i kondycja człowieka zagubionego w natłoku informacji i technologii.

Literatura wojenna i współczesność — jakie są najważniejsze dzieła i autorzy? 

• Medaliony Zofii Nałkowskiej to wstrząsający obraz okrucieństw II wojny światowej i Holokaustu, napisany oszczędnym, dokumentalnym stylem.
• Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego to autobiograficzna relacja z pobytu w sowieckim łagrze. Książka ta ukazuje nieludzkie warunki życia więźniów i walkę o zachowanie godności w ekstremalnych warunkach. To ważny głos w literaturze wojennej i łagrowej.
• Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall to reportaż, będący zapisem rozmowy z Markiem Edelmanem, jednym z przywódców powstania w getcie warszawskim. Książka ta ukazuje dramatyczne wydarzenia z perspektywy ocalałego i porusza kwestie moralne i etyczne.
• Dżuma Alberta Camusa to alegoryczna powieść o epidemii dżumy w Oranie. Utwór ten porusza tematy izolacji, strachu, solidarności i walki z przeciwnościami losu. Można ją interpretować jako metaforę totalitaryzmu i zła.
• Rok 1984 George’a Orwella to dystopijna powieść, która przedstawia wizję totalitarnego państwa, w którym jednostka jest całkowicie kontrolowana i pozbawiona wolności. To przerażające ostrzeżenie przed skutkami totalitaryzmu i manipulacji informacją.
• Opowiadania Tadeusza Borowskiego to zbiór opowiadań, które wstrząsająco ukazują realia obozów koncentracyjnych. Borowski pisze o Holokauście z perspektywy więźnia, co nadaje jego utworom szczególny, autentyczny charakter.
• Nowatorskie opowiadania Stanisława Lema — Lem, mistrz science fiction, w swoich opowiadaniach porusza tematy filozoficzne, etyczne i społeczne, często w futurystycznym kontekście. Jego utwory skłaniają do refleksji nad kondycją człowieka, rozwojem technologii i przyszłością ludzkości.
• Szewcy Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacego) to dramat groteskowy i absurdalny, który krytykuje totalitaryzm i uniformizację społeczeństwa. Witkacy eksperymentuje z formą dramatyczną i językiem, tworząc świat pełen absurdu i groteski.

Co charakteryzuje literaturę wojenną i współczesną? Jakie są jej najważniejsze założenia?

• Różnorodność tematów i stylów (pluralizm) –  literaturze współczesnej nie ma jednego, narzuconego stylu czy tematu. Artyści eksperymentują, mieszają gatunki i konwencje, tworząc dzieła oryginalne i niepowtarzalne.
• Refleksja nad kondycją człowieka w zmieniającym się świecie — literatura współczesna często porusza tematy związane z tożsamością, alienacją, samotnością, relacjami międzyludzkimi i wpływem technologii na nasze życie.
• Eksperymenty z formą literacką — pisarze poszukują nowych sposobów wyrazu, łamią tradycyjne schematy kompozycyjne i językowe.
• Intertekstualność — to nawiązywanie do innych tekstów literackich, filmowych, muzycznych czy kulturowych (np. Katedra Bagińskiego i Jacka Dukaja).
• Postmodernizm — to prąd, który charakteryzuje się relatywizmem, ironią, pastiszem i dekonstrukcją.
• Globalizacja i multikulturalizm — literatura współczesna odzwierciedla procesy globalizacji i wzajemne przenikanie się kultur.

Literatura wojenna i Holokaustu to bardzo ważny nurt w literaturze XX wieku, który mierzy się z traumą wojny i ludobójstwa.

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Epoki literackie — podsumowanie (tabela)

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Matura język polski — darmowe próbki notatek i pełny pakiet

Z wielką przyjemnością zachęcam wszystkich zainteresowanych do pobrania zupełnie darmowych próbek notatek do matury z języka polskiego dostępnych na naszej stronie w zakładce Darmowe materiały.

Nasze opracowania są starannie przygotowane i stanowią doskonałe narzędzie do przygotowań przed egzaminem maturalnym.

Chcesz otrzymać darmowy dysk z ponad 30 plikami PDF do matury? – podbijaj śmiało w wiadomości prywatnej na INSTAGRAMIE

Dla tych, którzy są zdecydowani i chcą mieć pełen dostęp do naszych materiałów, serdecznie zapraszamy do odwiedzenia naszego sklepu.

Tam można nabyć pełne opracowania i kompleksowe notatki do matury z polskiego PDF, a cena za jedno opracowanie wynosi zaledwie około 60 groszy.

To wyjątkowo korzystna oferta, która umożliwia zdobycie cennych materiałów edukacyjnych za niewielką opłatą.