Czym jest dramat romantyczny? (Cechy gatunku, pochodzenie, charakterystyka i przykłady)

Dramat romantyczny to gatunek literacki, który pojawił się w XIX wieku jako reakcja na klasycyzm i oświecenie. Jego cechą charakterystyczną jest odrzucenie sztywnych zasad klasycznej poetyki, takich jak zasada trzech jedności (jedność czasu, miejsca i akcji) oraz zasada decorum. 

W dramacie romantycznym (w odróżnieniu od dramatu antycznego) kompozycja była swobodna, a poszczególne epizody często nie były ze sobą ściśle powiązane. 

Sceny monumentalne przeplatały się z kameralnymi, lirycznymi czy nawet groteskowymi, co sprawiało, że dramat romantyczny miał charakter mieszanego gatunku. 

Istotną cechą dramatu romantycznego było także łączenie różnych kategorii estetycznych, które klasycy uważali za wykluczające się nawzajem. 

Patos i groteska, realizm i fantastyka, komizm i tragizm – te sprzeczne elementy często pojawiały się w jednym dziele, tworząc niezwykłą mieszankę form i emocji. 

Romantyzm w dramacie kładł również duży nacisk na indywidualizm bohatera, który najczęściej był postacią tragiczną, zmagającą się z własnymi wewnętrznymi konfliktami, społecznymi normami czy nieuchronnym losem. 

W dramacie romantycznym często pojawiały się motywy narodowe, historyczne oraz elementy fantastyczne i nadprzyrodzone.

Zacieranie granic między rzeczywistością a fantazją, wprowadzanie wizji, przepowiedni czy nadprzyrodzonych zjawisk było typowe dla tego gatunku. 

Dramaturdzy romantyczni wykorzystywali również symbolizm oraz subiektywizm, skupiając się na emocjach, uczuciach oraz wewnętrznych przeżyciach bohaterów. 

Dramatu romantycznego nie dało się zamknąć w jednym, sztywnym schemacie – był to gatunek niezwykle synkretyczny, różnorodny i pełen buntu wobec tradycyjnych form literackich.

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Cechy dramatu romantycznego

Jak wspomniałem chwilę wcześniej, kompozycja dramatu romantycznego była swobodna, a poszczególne sceny wyróżniały się dużą niezależnością, przez co utwór nie przestrzegał tradycyjnych zasad poetyki klasycystycznej, takich jak zasada pięciu aktów. 

Charakterystyczne dla tego dramatu było łączenie pozornie wykluczających się kategorii estetycznych, takich jak patos i groteska, realizm i fantastyka, komizm i tragizm. 

Ponadto stosowano różnorodne przeciwstawne konwencje stylistyczne oraz gatunkowe i techniki dramaturgiczne. Taki synkretyzm i brak dostosowania kompozycji do wymogów teatralnego widowiska powodowały, że dramaty romantyczne miały cechy niesceniczne.

Synkretyzm w dramacie romantycznym polega na łączeniu różnych kategorii estetycznych, które w klasycyzmie byłyby uznane za wykluczające się. Przykładem może być połączenie tragizmu i komizmu czy też zestawienie realizmu z fantastyką. 

W Makbecie Szekspira spotykamy się z przepowiedniami czarownic, które wprowadzają elementy fantastyczne do świata przedstawionego, a równocześnie cała opowieść o ambicji, zdradzie i moralnym upadku Makbeta ma charakter tragiczny. 

W Kordianie Juliusza Słowackiego, podobnie, łączą się elementy patriotyczne (monolog), metafizyczne (nieudana miłość) oraz tragiczne (skazanie na śmierć), gdzie wątek narodowy splata się z problematyką indywidualnego losu bohatera. 

Słowacki zestawia realizm z fantastyką (niesiony przed chmury) w przedstawieniu wizji, które ma Kordian, i które popychają go do działania.

Zerwanie z zasadą trzech jedności to cecha, która wyraża się w tym, że dramat romantyczny nie trzyma się klasycznych zasad dotyczących jedności akcji, miejsca i czasu. W Hamlecie Szekspira akcja trwa przez długi czas, podczas którego dochodzi do wielu zwrotów akcji. 

W Dziadach Adama Mickiewicza, utwór obejmuje różnorodne miejsca – od cmentarza po sfery duchowe, a akcja toczy się w różnych okresach czasu, co podkreśla złożoność dzieła i dynamikę ukazanych wątków. 

Nie-boska komedia Krasińskiego także nie podporządkowuje się klasycznym zasadom jedności, a jej akcja toczy się w wielu światach – od ziemskiego po metafizyczny – co sprawia, że dramat ma charakter bardziej otwarty i złożony.

Kompozycja otwarta jest kolejną charakterystyczną cechą dramatu romantycznego. W takich dziełach jak Hamlet, wiele wątków pozostaje nierozwiązanych. Zastanawiamy się np., czy Hamlet rzeczywiście szuka zemsty za ojca, czy jest rozdarty wewnętrznie. 

Zakończenie utworu nie daje pełnej odpowiedzi na pytania dotyczące sensu działania bohatera, co pozwala na szeroką interpretację. W Dziadach Mickiewicza, zwłaszcza w części II, także nie wszystkie motywy są wyjaśnione, a świat przedstawiony jest pełen tajemniczych wizji, które nie zostają do końca rozstrzygnięte (część dusz nieustannie błąka się po świecie). 

Romantyzm dążył do stworzenia dzieł, które miały pozostać otwarte na różnorodne interpretacje i nie wyjaśniały wszystkiego wprost.

Elementy fantastyczne w dramacie romantycznym to kolejna ważna cecha. Przykładem są czarownice w Makbecie Szekspira, które pojawiają się, by przepowiedzieć przyszłość bohatera i sprowokować go do zbrodni. Ich obecność wprowadza niesamowitość i irracjonalność do realistycznego świata, w którym żyje Makbet. 

W Dziadach Mickiewicza, elementy fantastyczne są obecne w postaciach duchów, które pojawiają się w trakcie obrzędów dziadów, a ich wizje stanowią połączenie tradycji ludowych i romantycznej symboliki (np. Józio i Rózia). Również w Nie-boskiej komedii Krasińskiego obecność fantastycznych postaci oraz wątków mistycznych nadaje dramatowi wymiar metafizyczny.

Bohater romantyczny, to postać, która jest indywidualistą, buntownikiem i emocjonalnym poszukiwaczem sensu. W Kordianie Juliusza Słowackiego, tytułowy bohater staje się symbolem młodzieńczego patriotyzmu. Kordian zmaga się z własną tożsamością, a jego decyzje, zarówno te heroiczne, jak i tragiczne, pokazują indywidualizm romantycznego bohatera. 

W Hamlecie Szekspira, książę jest postacią, która zmaga się z egzystencjalnym kryzysem. Jego wewnętrzne konflikty i dylematy moralne stają się fundamentem dramatu, który ukazuje indywidualizm bohatera i jego tragiczne wybory.

Zerwanie z decorum polega na połączeniu wysokiego stylu z niskim, co w romantyzmie miało na celu ukazanie pełni ludzkiej natury. Przykładem może być Balladyna Juliusza Słowackiego, gdzie wysokie tematy (np. walka o władzę, heroizm) splatają się z niskimi (np. brutalność i zbrodnia). 

Także w Makbecie Szekspira możemy zaobserwować podobną tendencję – brutalne zbrodnie Makbeta i Lady Makbet kontrastują z momentami podniosłego języka, co dodaje dramatowi głębi i kontrastowości.

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Dramat romantyczny w Polsce

Wśród polskich dramatów romantycznych należy wskazać dzieła takie jak:

• Balladyna
• Nie-boska komedia
• Kordian
• Dziady cz. II
• Dziady cz. III

Dramat romantyczny w Polsce rozwijał się w szczególnych warunkach historycznych, kiedy kraj znajdował się pod zaborami. 

Okres ten miał ogromny wpływ na kształt tego gatunku literackiego, który stał się jednym z głównych narzędzi wyrażania tęsknoty za niepodległością oraz sprzeciwu wobec opresyjnej rzeczywistości politycznej. 

Nowy rodzaj sztuki, jakim był dramat romantyczny, łączył się z nową wizją świata, która była typowa dla romantyzmu. W odróżnieniu od klasycyzmu, romantyzm zwracał się ku irracjonalizmowi, wyobraźni oraz emocjom, a także przeciwstawiał się racjonalizmowi oświecenia. Twórcy romantyczni szukali wyrazów autentyczności i indywidualizmu, a ich dzieła były pełne symbolizmu i mistycyzmu.

Dramat romantyczny w Polsce zaczął się rozwijać od 1823 roku, kiedy to w II tomie Poezji Adama Mickiewicza ukazały się II i IV część Dziadów. 

Te utwory były kamieniem milowym w rozwoju polskiego dramatu romantycznego, stanowiąc manifest ideowy romantyzmu w Polsce. Mickiewicz, wzorując się na dramatycznych formach literackich, stworzył dzieło, które wykraczało poza klasyczne ramy. 

Dziady były dziełem rewolucyjnym, ponieważ twórca odrzucił zasady klasycznego dramatu na rzecz bardziej elastycznej i swobodnej formy, w której istotną rolę odgrywały wizje, przepowiednie oraz motywy nadprzyrodzone. 

Odwołując się do tradycji słowiańskiego obrzędu dziadów, Mickiewicz wprowadził do dramatu motyw narodowy, w którym wspomniane elementy ludowe były przekształcone na potrzeby polskiego kontekstu historycznego i kulturowego. 

W tym utworze dramat romantyczny stał się narzędziem, które miało na celu wyrażenie narodowej tęsknoty za wolnością i sprzeciwu wobec zaborczej rzeczywistości.

Po 1823 roku, dramat romantyczny w Polsce rozwinął się, szczególnie po upadku powstania listopadowego w 1831 roku, kiedy to sztuka stała się jednym z głównych kanałów wyrażania sprzeciwu wobec zaborców i propagowania idei wolnościowych. 

Po przegranej rewolucji i pod wpływem nastrojów narodowych, polski dramat romantyczny zyskał jeszcze bardziej patriotyczny charakter, a twórcy romantyczni zaczęli koncentrować się na tematach narodowowyzwoleńczych, bohaterskich, ale również tragicznych. 

Dramat stał się jedną z najważniejszych form literackich tego okresu, pozwalającą nie tylko na wyrażanie tęsknoty za niepodległością, ale także na manifestowanie ducha narodowego.

Twórcy tacy jak Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński i Adam Mickiewicz wykorzystywali dramat jako narzędzie wyrażenia buntu wobec zaborczej rzeczywistości. Słowacki w Kordianie ukazał postać bohatera, który zmaga się z własnymi wewnętrznymi dylematami, heroizmem oraz społecznymi oczekiwaniami, by w końcu podjąć próbę walki o niepodległość. 

Z kolei Krasiński w Nie-boskiej komedii stworzył dzieło, które łączyło w sobie elementy metafizyczne z politycznymi, ukazując losy społeczeństwa i indywidualne losy bohaterów, którzy stają w obliczu tragicznych wyborów.

W polskim dramacie romantycznym szczególnie ważne były przepowiednie, wizje oraz motywy historyczne, które stały się wyrazem narodowego heroizmu i poświęcenia. 

Bohaterowie romantyczni często stawali w obliczu wewnętrznych i zewnętrznych konfliktów, zmieniając się w postacie tragiczne, wykluczone ze społecznych norm, co stanowiło formę oporu wobec ówczesnego porządku. 

Przykładami takich bohaterów mogą być Balladyna, czy Kordian, w których indywidualizm bohaterów, ich zmagania z losem stają się fundamentami całego dramatu.

Wszystkie te elementy wskazują na to, że dramat romantyczny w Polsce był nie tylko narzędziem literackim, ale również formą oporu wobec okupacyjnych reżimów, wyrazem narodowej tożsamości i walki o wolność, a także świadectwem narodowego heroizmu i tragicznego bohaterstwa.

Dramat romantyczny na świecie

Dramat romantyczny na świecie to nurt, który wyłonił się w XIX wieku, będąc reakcją na klasycyzm i oświecenie. Jego korzenie sięgają jednak wcześniejszych czasów, zwłaszcza do twórczości William’a Szekspira, którego dzieła miały ogromny wpływ na rozwój romantyzmu. 

Szekspir w swoich sztukach, takich jak Romeo i Julia, Hamlet czy Makbet, łączył elementy tragiczne, komiczne oraz fantastyczne, co później zostało zaadoptowane przez romantycznych dramaturgów. 

Romeo i Julia to dramat, który w sposób szczególny ukazuje tragizm młodzieńczej miłości. Młodzi zakochani, Romeo i Julia, należą do dwóch zwaśnionych rodzin – Montekich i Kapuletów. 

Ich miłość jest zakazana, a ich uczucie staje w opozycji do wrogich sił społecznych, które zmuszają ich do życia w nienawiści. Mimo to, Romeo i Julia nie rezygnują z miłości, co prowadzi do tragicznych wydarzeń. 

Po serii nieporozumień i niezamierzonych śmierci (w tym śmierci kuzyna Julii, Tybalta, przez ręce Romea), para decyduje się na samobójstwo, by połączyć się w śmierci, gdyż nie widzą innego rozwiązania. 

To dramatyczne zakończenie stało się inspiracją dla wielu romantycznych dramatów miłosnych, które także ukazują miłość jako coś silnego, ale niestety często niszczonego przez zewnętrzne, społeczne konflikty.

Z kolei Hamlet, książę Danii, to postać, która zmaga się z egzystencjalnym kryzysem i moralnymi dylematami. Po zabójstwie jego ojca przez wuja Klaudiusza, który przejmuje tron, Hamlet zostaje wplątany w wewnętrzną walkę. Z jednej strony chce pomścić śmierć ojca, ale z drugiej strony wątpi, czy jego działania będą słuszne. 

Cały dramat to rozważania Hamleta na temat życia i śmierci, moralności i sprawiedliwości. Jego znana kwestia: „Być albo nie być” wyraża jego rozterki i wątpliwości co do sensu życia i działań, które podejmuje. 

Hamlet jest przykładem bohatera romantycznego, który zmaga się z własnymi wewnętrznymi demonami i moralnymi decyzjami. Jego indywidualizm oraz rozważania nad istotą ludzkiej egzystencji stały się tematem, który romantycy często wykorzystywali w swoich dziełach.

Makbet to dramat, w którym Szekspir wprowadza elementy fantastyczne, takie jak przepowiednie czarownic, które mówią Makbetowi, że stanie się królem. Te przepowiednie oraz magiczne elementy są ważnym motywem w dramacie, który później stał się jednym z charakterystycznych elementów romantyzmu. 

Makbet, początkowo zwykły wojownik, po usłyszeniu przepowiedni i pod wpływem żony, postanawia zabić króla Duncana i przejąć tron. Przez cały dramat towarzyszy mu poczucie winy, ale także presja niewidzialnych sił, które popychają go do coraz bardziej dramatycznych decyzji. 

Makbet staje się postacią, która jest zarówno ofiarą, jak i sprawcą swojej tragicznej wyprawy ku zniszczeniu. Motyw przepowiedni i magii, które prowadzą do upadku bohatera, stał się w romantyzmie symbolem niemożności ucieczki przed przeznaczeniem i siłą nadprzyrodzonych mocy, które rządzą życiem ludzi.

Sztuki Szekspira, pełne konfliktów wewnętrznych, mocnych postaci i mrocznych tematów, wywarły niezatarte ślady na dramacie romantycznym na całym świecie, stanowiąc dla twórców tego okresu wzór do naśladowania.

Dramat antyczny i dramat romantyczny — porównanie

NAUCZ SIĘ DO MATURY W 20 DNI – ODBIERZ FREE PRÓBKI NOTATEK Z POLAKA

Struktura i kompozycja

Dramat antyczny przestrzegał zasady trzech jedności (jedność czasu, miejsca i akcji), co oznaczało, że akcja miała się toczyć w jednym miejscu, w jednym czasie, a wszystkie wydarzenia miały być ściśle powiązane. Pięć aktów oraz tragiczny ton były również typowe.

Dramat romantyczny był znacznie bardziej swobodny w swojej strukturze, odrzucając zasady klasyczne. Jego kompozycja była luźna, epizody mogły być niezależne, a sceny monumentalne przeplatały się z kameralnymi i lirycznymi. Romantyzm nie ograniczał się do pięciu aktów i nie trzymał się zasad jedności.

Bohaterowie

Bohaterowie dramatu antycznego byli tragicznymi postaciami, często o królewskim pochodzeniu, zmagającymi się z własnym losem, przeznaczeniem i bogami. Ich konflikty były głównie wewnętrzne lub wynikały z działania wyższych sił.

Bohaterowie dramatu romantycznego byli często indywidualistami, buntującymi się przeciwko normom społecznym i politycznym. Zmagali się z wewnętrznymi konfliktami, ale ich działania były również często wyrazem sprzeciwu wobec systemów opresyjnych. Romantyczni bohaterowie byli także bardziej subiektywni i skupiali się na emocjach, pasjach i moralnych dylematach.

Tematyka

Dramat antyczny poruszał tematykę tragiczną, koncentrując się na losach jednostki w kontekście boskich wyroków, przeznaczenia i moralitycznych dylematów. Ważne były także motywy winy i kary.

Dramat romantyczny eksplorował emocje, pasje, indywidualizm oraz wolność jednostki. Często pojawiały się w nim motywy historyczne (zwłaszcza narodowe), nadprzyrodzone i fantastyczne. Romantyzm stawiał na bunt wobec społecznych konwenansów oraz starych porządków, co było szczególnie widoczne w krajach pod zaborami.

Relacja człowieka z boskimi i nadprzyrodzonymi siłami

W dramacie antycznym bóstwa miały ogromny wpływ na życie ludzi, a bohaterowie często stawali się ofiarami boskich intryg lub nieuniknionych przeznaczeń. Ich wybory były ograniczone przez wolę bogów.

Dramat romantyczny odrzucał wpływ bogów na życie ludzi, a elementy nadprzyrodzone pojawiały się raczej w formie wizji, przepowiedni czy mistycyzmów, które podkreślały wewnętrzną walkę bohaterów.

Formy literackie

Dramat antyczny był ściśle związany z formą tragedii i komedii, w których akcja była skoncentrowana wokół głównych postaci i ich dylematów moralnych.

Dramat romantyczny był bardziej mieszaną formą – łączył tragizm z komizmem, realizm z fantastyką. Często stosowano elementy groteski i patosu, a granice między gatunkami były bardziej płynne.

W skrócie, dramat antyczny skupiał się na tragicznych, ponadczasowych konfliktach jednostki z losem, natomiast dramat romantyczny był pełen buntu, indywidualizmu oraz eksperymentowania z formą i emocjonalną głębią bohaterów.

Matura język polski — darmowe próbki notatek i pełny pakiet

Z wielką przyjemnością zachęcam wszystkich zainteresowanych do pobrania zupełnie darmowych próbek notatek do matury z języka polskiego dostępnych na naszej stronie w zakładce Darmowe materiały.

Nasze opracowania są starannie przygotowane i stanowią doskonałe narzędzie do przygotowań przed egzaminem maturalnym.

Chcesz otrzymać darmowy dysk z ponad 30 plikami PDF do matury? – podbijaj śmiało w wiadomości prywatnej na INSTAGRAMIE

Dla tych, którzy są zdecydowani i chcą mieć pełen dostęp do naszych materiałów, serdecznie zapraszamy do odwiedzenia naszego sklepu.

Tam można nabyć pełne opracowania i kompleksowe notatki do matury z polskiego PDF, a cena za jedno opracowanie wynosi zaledwie około 60 groszy.

To wyjątkowo korzystna oferta, która umożliwia zdobycie cennych materiałów edukacyjnych za niewielką opłatą.

Jakie są cecy dramatu romantycznego?

1. Synkretyzm – łączenie stylów i kategorii, np. komizm i tragizm w jednej scenie albo realizm obok fantastyki. Przykład: obok realistycznych dialogów pojawiają się duchy lub zjawy.
2. Zerwanie z zasadą trzech jedności – akcja toczy się w wielu miejscach, obejmuje różne wątki i trwa dłuższy czas. Przykład: bohater podróżuje między miastami, a wydarzenia rozgrywają się w ciągu kilku dni lub lat.
3. Kompozycja otwarta – brak jednoznacznego zakończenia, wiele wątków pozostaje niedopowiedzianych. Przykład: historia urywa się w momencie, który pozostawia pytania bez odpowiedzi.
4. Elementy fantastyczne – obecność nadprzyrodzonych postaci i zjawisk, takich jak duchy, przepowiednie czy czary. Przykład: bohater rozmawia z widmem lub doświadcza wizji.
5. Bohater romantyczny – samotnik, buntownik, indywidualista zmagający się z losem i egzystencjalnymi dylematami. Przykład: bohater działa wbrew normom społecznym i przechodzi wewnętrzną przemianę.
6. Zerwanie z decorum – łączenie stylu wysokiego i niskiego. Przykład: w jednej scenie używany jest język wzniosły, a w innej pojawiają się żarty lub wulgarne słowa.