W szkole nauczyciele nie zawsze w sposób jasny przedstawiają rodzaje literackie, wciąż panuje sporo zamieszania. Postaram się jeszcze bardziej nie skomplikować sprawy, ale w sposób jak najbardziej przejrzysty pokazać Ci najważniejsze elementy.

Wśród rodzajów literackich wyróżniamy trzy główne: epika, liryka i dramat. W tym wpisie zajmiemy się konkretnie dramatem (z greckiego drama — akcja, działanie). Omówimy sobie budowę i cechy. Najprościej mówiąc — dramat to dzieło, które można wystawić na scenie (no może z wyjątkiem późniejszych, które były umieszczane w wielu miejscach i zawierały elementy fantastyczne, jak chociażby dramat romantyczny). To chyba tyle słowem wstępu, lecimy dalej.

Dramat jako rodzaj literacki — co to dramat?

Dramat jest jednym z najważniejszych rodzajów literackich. Jest to rodzaj przeznaczony do wystawienia na scenie teatralnej. 

Historia dramatu sięga starożytnej Grecji, gdzie wyewoluował z procesji dionizyjskich. 

Współczesny dramat składa się z aktów i scen, a jego główny tekst składa się z dialogów i monologów (tekst główny). W celu ułatwienia realizacji utworów na scenie — budowa dramatu zawiera również didaskalia, czyli wskazówki dla czytelników, reżyserów i aktorów (np. wchodzi Konrad, odchodzi w las).

Cechy dramatu

Dramat wyróżnia się kilkoma charakterystycznymi cechami. 

• Przede wszystkim, brak narratora jest jedną z głównych cech dramatu. 
• Akcja i charaktery bohaterów są przedstawiane za pomocą ich słów i czynów. 
• Dramat cechuje również wyrazista i wartka akcja, która trzyma widza w napięciu. 
• Istotne znaczenie ma również zasada trzech jedności: miejsca, czasu i akcji. Według tej zasady akcja dramatu trwa 24 godziny, ma jedno miejsce wydarzeń i skupia się na jednym problemie czy wątku głównym.
• W dramacie często występuje konflikt dramatyczny, który polega na walce o przeciwstawne cele pomiędzy bohaterami. Konflikt ten jest źródłem napięcia i napędu akcji. 
• W klasycznym przebiegu dramatu można zauważyć kilka etapów: ekspozycję, zawiązanie akcji, rozwój akcji, punkt kulminacyjny i rozwiązanie akcji.

Dramat — gatunki i podział

Dramat można podzielić na kilka różnych gatunków, zależnie od jego treści i tonu. Najważniejszymi gatunkami dramatu są: 

• tragedia
• komedia
• dramat właściwy
• dramat romantyczny
• szopka, opera, musical, melodramat

ODBIERZ DARMOWE PRÓBKI NOTATEK DO MATURY Z JĘZYKA POLSKIEGO JUŻ TERAZ!

1. Tragedia

Tragedia jest jednym z najstarszych gatunków dramatu. Zazwyczaj kończy się ona przegraną jednostki z siłami wyższymi (tak zwane fatum). Działania bohaterów są bezskuteczne wobec losu (konflikt tragiczny). Rozwój tragedii przypisuje się Ajschylosowi, Sofoklesowi i Eurypidesowi — wielkim twórcom ateńskim z V wieku przed naszą erą.

Myślę, że warto tutaj (nawet w kontekście matury) wspomnieć w ramach ciekawostki o pierwszej polskiej tragedii. Jest nią „Odprawa posłów greckich” autorstwa Jana Kochanowskiego. Utwór stanowi pouczenie moralne dla spraw państwowych, ale jej akcja przeniesiona jest do Troi przed wybuchem wojny trojańskiej. W dziele Kochanowskiego pojawiają się, chociażby Helena, Parys, Priam, czy Menelaos. Natomiast przejdźmy dalej do głowego tematu czyli – ogólnego pojęcia tragedii.

Charakteryzuje się ona:

• poważną tematyką
• zwykle kończy się tragicznym wydarzeniem, takim jak śmierć głównego bohatera i innych postaci

W tragediach antycznych występował konflikt tragiczny, który polegał na zderzeniu dwóch równorzędnych racji prowadzących do upadku bohatera. Przykładami znanych tragedii są „Antygona” Sofoklesa, „Romeo i Julia” Williama Szekspira oraz „Balladyna” Juliusza Słowackiego.

Omówmy sobie szybko na przykładzie Antygony, w której:

• występowało fatum — przed przeznaczeniem nie było ucieczki, konflikt tragiczny prowadził bohaterów do błędów, niezależnie od ich działań
• istniała zasada decorum — zauważamy tematy o podniosłej tematyce, bohaterowie pochodzili z wysoko postawionych rodzin królewskich
• zauważamy zasadę trzech jedności — miejsca, czasu i akcji

2. Komedia

Komedia to gatunek dramatu o lekkiej tematyce i żywej akcji, którego głównym celem jest rozbawienie odbiorcy. Komedia często opiera się na intrydze i zwykle kończy się szczęśliwie dla bohaterów. W komedii można wyróżnić różne rodzaje komizmu, takie jak komizm postaci, komizm sytuacyjny i komizm językowy. 

Ten gatunek dramatyczny jest sporo lżejszy od poprzedniego, czyli tragefii. Tutaj raczej odnajdziemy nastrój dużo bardziej przyjazny i pogodny. Akcja komedii jest zwarta, żywiołowa, a jej koniec najczęściej jest po prostu szczęśliwy. Wady bohaterów są przedstawione w sposób karykaturalny, dodatkowo przejaskawione i wyolbrzymione.

Rodzaje komizmu:

• komizm językowy — śmieszny sposób wypowiedzi postaci
• komizm charakterów — postaci przedstawione w sposób karykaturalny, podkreślający ich cechy (np. skąpstwo, chciwość)
• komizm sytuacyjny — przejaskrawione sytuacje, wzbudzają śmiech, element humorystyczny

Przykłady znanych komedii to: 

• „Zemsta” Aleksandra Fredry
• „Świętoszek” i „Skąpiec” Moliera

W Zemście Aleksandra Fredry sama przyczyna konfliktu jest komiczna – cały spór toczy się wokół dziury w murze. Czy chociażby zachowanie Klary, która od Papkina żąda milczenia przez sześć miesięcy, przez rok i sześć dni życia tylko o chlebie i wodzie, a na końcu chce, by sprowadził on dla niej krokodyla. Absurd? Właśnie na tym polega komedia (chociaż nie jestem pewny, czy kogokolwiek w dzisiejszych czasach kogoś by to rozbawiło XD).

3. Dramat właściwy

To poważny utwór sceniczny, który buduje akcję i napięcie w inny sposób niż tragedia. Może łączyć poważne i komiczne elementy, odzwierciedlając różnorodność życia. Przykładem dramatu właściwego może być „Niemcy” Leona Kruczkowskiego, wiele autorów umieszcza tutaj także Dziady Adama Mickiewicza.

4. Dramat romantyczny

Dramat romantyczny to gatunek, który powstał w epoce romantyzmu. Zrywa z zasadą trzech jedności. Charakteryzuje go niesceniczny charakter i mieszanie różnych stylów, jak patos z groteską, realizm z fantastyką oraz komizm z tragizmem. Poszczególne części dramatu romantycznego mogą być od siebie niezależne. Przykładem dramatu romantycznego są „Dziady cz.II” Adama Mickiewicza.

Warto wspomnieć, że dramat romantyczny łączy w sobie elementy wszystkich rodzajów literackich (epiki, liryki i dramatu). Znacząco różnił się od wersji antycznej — co sprawiło, że ten był niesceniczny.

Jak widzisz — te gatunki się trochę przeplatają. Już wcześnie wymieniłem Balladynę jako tragedię, ale również tutaj można ją zamieścić. Dodatkowo jako dramat romantyczny możemy wskazać lektury, takie jak:

• Zygmunt Krasiński „Nie-Boska komedia”
• Juliusz Słowacki „Kordian”
• Adam Mickiewicz „Dziady” – wszystkie części

5. Inne formy dramatu

Oprócz powyższych gatunków istnieją również inne formy dramatu, takie jak szopka, opera i musical. Każdy z tych gatunków ma swoje własne cechy i style, które przyciągają różne grupy odbiorców.

6. William Szekspir — zmiany w dramacie

Zapewne każdemu znany jest ten cytat z monologu tytułowego Hamleta. William Szekspir to jeden z największych innowatorów w tym rodzaju literackim. Pokażę Wam zaraz, jakich dokonał zmian i co od tego czasu zmieniło się w literaturze dramatycznej.

Ważną postacią dla tego rodzaju literackiego była postać Williama Szekspira, który:

• wprowadził postaci z niższych sfer społecznych (dotychczas głównie rodziny królewskie, ważne osoby)
• rozbudował charakterystykę bohaterów (głębokie emocje, kryzysu, złożona psychologia i myślenie)
• zerwał z antyczną zasadą trzech jedności (czasu, miejsca, akcji) i zasadą decorum
• wplatał elementy fantastyczne (np. duchy, zjawy)

7. Dramat współczesny

Od czasów antycznych dramaty ulegały wielu zmianom i modyfikacjom. Powstał, chociażby dramat naturalistyczny, symboliczny, małopolski. Wśród lektur, zwłaszcza na poziomie rozszerzonym na maturze możemy znaleźć także dramat awangardowy, który wyróżnia groteska i absurd.

Najważniejsi twórcy dramatu:

• Ajschylos
• Sofokles
• Eurypides
• William Szekspir
• Aleksander Fredro
• Stanisław Wyspiański
• Adam Mickiewicz
• Juliusz Słowacki
• Zygmunt Krasiński
• Witkacy

Dramat — podsumowanie

Dramat jest jednym z najważniejszych rodzajów literackich, który ma swoje korzenie w starożytnej Grecji. Charakteryzuje go:

• brak narratora
• wyrazista akcja
• zasada trzech jedności (jednak późniejszy dramat romantyczny zrywa z nią)
• różnorodność gatunkowa

Tragedia, komedia, dramat właściwy, dramat romantyczny oraz inne formy dramatu oferują różnorodne treści i emocje, które przyciągają widzów na scenie teatralnej.

Matura 2024 – darmowe próbki notatek i pełny pakiet

Z wielką przyjemnością zachęcam wszystkich zainteresowanych do pobrania zupełnie darmowych próbek notatek do matury z języka polskiego dostępnych na naszej stronie w zakładce “Darmowe materiały”. Nasze opracowania są starannie przygotowane i stanowią doskonałe narzędzie do przygotowań przed egzaminem maturalnym.

Dla tych, którzy są zdecydowani i chcą mieć pełen dostęp do naszych materiałów, serdecznie zapraszamy do odwiedzenia naszego sklepu. Tam można nabyć pełne opracowania i kompleksowe notatki do matury z polskiego PDF, a cena za jedno opracowanie wynosi zaledwie około 60 groszy. To wyjątkowo korzystna oferta, która umożliwia zdobycie cennych materiałów edukacyjnych za niewielką opłatą.

Serdecznie dziękuję za uwagę, jednocześnie zachęcam do przeczytania innych wpisów na bloga — staram się regularnie umieszczać w nim bazę potrzebnych zagadnień, które mogą przydać się codziennie w szkole, na maturze i egzaminie ósmoklasisty.

Chcesz otrzymać darmowy dysk z ponad 30 plikami do matury z polskiego? – podbijaj śmiało w wiadomości prywatnej na https://www.instagram.com/setkazpolaka/.

Tam codziennie wrzucam także content lekko humorystyczny, żeby rozluźnić trochę szkolne napięcie. Dowiesz się na Instagramie o wszystkich najnowszych zmianach CKE i informacjach na temat moich materiałów.

Dziękuję za uwagę, w razie dodatkowych pytań jestem do Twojej dyspozycji, zapraszam do kontaktu przez formularz lub właśnie na Instagramie.